عرفان عملی یا سلوک، اساس و زیربنای عرفان است. عرفان نظری تفسیر و تعبیر یافته‌های عرفان عملی است. عرفا برای سلوک عرفانی مراحل مختلفی را برشمرده‌اند لکن اساس این مقامات و منازل بر هم منطبق بوده و از این حیث اختلاف چندانی بین آنان دیده نمی‌شود. در ادیان الهی دیگر نیز عرفایی وجود دارند که با سلوک عرفانی به کشف و شهود پرداخته‌اند. بانو امین و ترزا آویلایی از جمله عرفای بنامِ اسلام و مسیحیت به شمار می‌روند. هر دوی آنان شخصاً مراحل سلوک را تجربه کرده‌اند و آن را در آثار خویش تشریح نموده‌اند. ترزا مراحل سلوک را در کاخ درون هفت مرحله برشمرده و بانو امین در کتاب سیر و سلوک در روش اولیاء و سعدا مراحل سلوک را طی هشت مرحله بیان نموده‌ است. نتیجۀ تطبیق مراتب سلوک در بین ایشان نشان می‌دهد عناصر اصلی و مراحل سلوک نزد آنها اشتراکات فراوانی دارد و میان آنان تفاوت عمده‌ای ملاحظه نمی‌شود. تنها در زمان پیدایش حالات عرفانی، گاهی تفاوت‌هایی دیده می‌شود. توصیفات ایشان گویای این است که هر دو عارف در نهایت به وحدت شهود رسیده‌اند. Manuscript profile

از جملۀ شخصیت‌هایی که روایت اقوالش را در تفاسیر مختلف شیعیان و عامۀ مسلمانان می‌توان بسیار دید، امام جعفر صادق (ع) است. عالمان شیعی به‌طبع با نظر به جایگاه آن امام و حجم بسیار روایاتش آراء او را در کتب تفسیری خود بسیار بازنموده‌اند. بااین‌حال، روایت اقوال تفسیری امام صادق (ع) اختصاصی به مفسران شیعی ندارد. از میان مفسران عامه بیش از همه گرایندگان به تصوف و پدید آورندگان تفاسیر عرفانی به نقل روایات این امام گرایش نشان داده‌اند. از جمله، ابوعبدالرحمان سلمی (د 412ق) در تفسیر خود شمار قابل‌توجهی از روایات تفسیری امام صادق (ع) را جای داده است. تا کنون تفاوت این تفاسیر از حیث میزان استناد به اقوال امام کاویده نشده است. ازهمین‌رو، با مطالعۀ کنونی می‌خواهیم بدانیم در تفاسیر عرفانی به چه میزان به روایات امام صادق (ع) توجه شده، رویکرد مفسّران گراینده به عرفان به این روایات چه‌گونه بوده، و چنین توجهاتی از چه زمان آغاز شده، و در گذر زمان چه فرازوفرودهایی داشته است. از میان تفاسیر عرفانی تنها به بررسی تفاسیر کامل می‌پردازیم؛ تفاسیری که همۀ سوره‌های قرآن را دربر می‌گیرند. Manuscript profile