زمینه و هدف: شهرها سیستمهای پیچیدهای هستند که در برابر تهدیدات ناشی از مخاطرات طبیعی آسیب پذیرند. این پژوهش با هدف شناسایی و تحلیل شاخصهای تاثیر گذار بر تابآوری شهری بم و مدلسازی وضعیت شهر از منظر توان تابآوری در مقابله با زلزله به انجام رسیده است.
روش بررسی: در More
زمینه و هدف: شهرها سیستمهای پیچیدهای هستند که در برابر تهدیدات ناشی از مخاطرات طبیعی آسیب پذیرند. این پژوهش با هدف شناسایی و تحلیل شاخصهای تاثیر گذار بر تابآوری شهری بم و مدلسازی وضعیت شهر از منظر توان تابآوری در مقابله با زلزله به انجام رسیده است.
روش بررسی: در گام اول با تشکیل گروه خبرگان متشکل از 19 نفر و تکمیل دو مرحله پرسشنامه به روش دلفی، 13 معیار و 35 زیرمعیار در قالب چهار مولفه اقتصادی، اجتماعی، اکولوژیکی و کالبدی جهت انجام تحلیل تابآوری انتخاب شدند. مقایسات زوجی و تعیین اوزان نهایی به کمک روش تحلیل شبکهای ANP و با استفاده از نرم افزار Super Decisions به انجام رسیده است. در گام بعدی، آمارهای 15 ساله معیارهای پژوهش جهت تکمیل معادلات ریاضی برای مرحله مدلسازی از سازمانها و ارگانهای ذی ربط جمعآوری گردید. در گام اخر مدل تابآوری شهر بم با استفاده از نرم افزارStella Architect نسخه 3.2 برای مدت زمان 30 سال از 1385 تا 1415 ترسیم شد.
یافتهها: نتایج نشان میدهد مولفه اکولوژیکی با وزن 439/0 بیشترین اهمیت را در تابآوری شهر بم ایفا میکند. همچنین نتایج مدلسازی مشخص کرد شاخص تابآوری شهر بم در مقابله با زلزله در سال 1401، رقمی برابر با 96/44 درصد میباشد.
بحث و نتیجهگیری: با بررسی نتایج کسب شده میتوان بیان کرد شهر بم از منظر تابآوری شهری در مقابله با زلزله از شرایط ایدهآلی برخوردار نیست و با توجه به سابقه لرزه خیزی منطقه، در صورت وقوع حوادث مشابه این شهر توان تابآوری در شرایط بحرانی را نخواهد داشت.
Manuscript profile
Journal of RS and GIS for Natural Resources
,
Issue4,Year,
Winter
2022
پیشینه و هدف در چند دهه اخیر با افزایش سرعت شهرنشینی و رشد مهاجرت به شهرها، تغییرات گستردهای در ساختار فیزیکی شهرها به وجود آمده است. اعمال این تغییرات بدون در نظر گرفتن توان اکولوژیکی سرزمین و توجه به الزامات توسعه پایدار شهری، شهرها را با چالشهای متعددی مواجه کرده ا More
پیشینه و هدف در چند دهه اخیر با افزایش سرعت شهرنشینی و رشد مهاجرت به شهرها، تغییرات گستردهای در ساختار فیزیکی شهرها به وجود آمده است. اعمال این تغییرات بدون در نظر گرفتن توان اکولوژیکی سرزمین و توجه به الزامات توسعه پایدار شهری، شهرها را با چالشهای متعددی مواجه کرده است، که یکی از این چالشها، تعیین اراضی مناسب جهت گسترش فیزیکی شهر و استقرار کاربری توسعه شهری است. از جمله روشهای علمی و قابل اطمینان جهت تعیین و ارزیابی مناطق مستعد توسعه شهری با در نظر گرفتن شرایط و خصوصیات محیطی، ارزیابی توان اکولوژیکی است. انجام چنین ارزیابی تا حد زیادی به استفاده پایدار از زمین و حل مشکلات محیط زیستی ناشی از توسعه سریع شهرها کمک میکند. هدف از انجام ارزیابی توان اکولوژیکی، شناسایی مناسبترین عرصهها جهت استقرار کاربریهای گوناگون با توجه به برنامهریزیهای آینده است. با توجه به این که معیارها و شاخصهای مختلفی باید در انتخاب اراضی مناسب جهت استقرار کاربری توسعه شهری مدنظر قرار گرفته و تجزیه و تحلیل شوند، ضروری مینماید تا از موثرترین روشها و تکنیکها جهت شناسایی این اراضی استفاده شود. سامانه اطلاعات جغرافیایی یکی از ابزارهای پرکاربرد در انجام مطالعات محیط زیستی به شمار میآید، که میتواند در انجام ارزیابی توان اکولوژیکی نیز مورد استفاده قرارگیرد. به دلیل نقش و اهمیت معیارها در انجام مطالعات ارزیابی توان اکولوژیکی، روشهای مبتنی بر سامانه اطالاعات جغرافیایی میبایست با سایر روشها و ابزارها ترکیب شوند تا نتیجه قابل قبولی بدست آید. پژوهش حاضر با هدف انجام ارزیابی توان اکولوژیک شهرستان بم، به منظور تعیین عرصههای مناسب جهت استقرار کاربری توسعه شهری با رویکرد استفاده و تلفیق روشهای تصمیمگیری چند شاخصه، منطق فازی و سامانه اطلاعات جغرافیایی به انجام رسیده است.مواد و روش ها جهت دستیابی به اهداف این پژوهش در گام نخست با مطالعه و بررسی پژوهشهای پیشین و استفاده از نظرات گروه نخبگان، کلیه معیارها و زیرمعیارهای مورد نیاز جهت استقرار کاربری توسعه شهری در منطقه مشخص شد. به همین منظور، پرشسنامهای طراحی و بین گروه نخبگان توزیع گردید تا نظرات خود را در خصوص معیارها و زیرمعیارها بیان کنند. از جدول مورگان جهت تعیین حجم جامعه آماری و حجم نمونه مورد نیاز استفاده شد. در نهایت 9 معیار و 13 زیرمعیار جهت انجام ارزیابی توان اکولوژیک شهرستان بم انتخاب شدند. جهت وزندهی و انجام مقایسات زوجی معیارها و زیرمعیارها نیز از روشهای تصمیمگیری چند معیاره و نرم افزار ExpertChoice کمک گرفته شد. در گام بعدی، تمامی نقشهها با استفاده از نرم افزار ArcGIS و با توجه به محدودیتهای استقرار کاربری توسعه شهری در شهرستان بم به روش فازی استانداردسازی شدند. مقیاس نقشههای مورد استفاده در این پژوهش 1:100000 و رزولوشن لایههای اطلاعاتی دیجیتال نیز 90×90 متر است. در گام اخر، با استفاده از روش ترکیب خطی وزندار و عملگر جمع فازی تمامی لایههای اطلاعاتی روی همگذاری و نقشه نهایی توان اکولوژیک شهرستان بم تولید شد.نتایج و بحث نتایج حاصل از انجام تحلیلهای چند معیاره نشان داد، سه زیرمعیار فاصله از گسلهای اصلی، فاصله از چاههای آب شرب و بافت خاک به ترتیب با 0.235، 0.117، 0.114 بیشترین وزن را به خود اختصاص دادهاند. نرخ ناسازگاری محاسبه شده حاصل از انجام مقایسات زوجی در این پژوهش برابر با 0.07 محاسبه شد که کمتر از حد آستانه 0.1 است که نشان میدهد قضاوتهای صورت گرفته توسط گروه نخبگان به درستی انجام شده است. همچنین با تحلیل نتایج حاصل از روی همگذاری نقشهها مشخص شد، بیشترین ارزش پیکسلی محاسبه شده به منظور استقرار کاربری توسعه شهری در منطقه برابر با 0.481 و کمترین ارزش نیز برابر با 0.07 است. جهت انجام تحلیل دقیقتر نقشه با طبقهبندی نقشه نهایی در چهار طبقه، مشخص 24% از مساحت منطقه معادل 18996.2 هکتار دارای توان متوسط، 34% معادل 268854.3 هکتار ضعیف، 22% معادل 178695.7 هکتار بسیار ضعیف و 20% معادل 160762.3 هکتار غیرقابل توسعه است. پراکنش مناطق با توان اکولوژیکی متوسط عمدتا در قسمتهای شرق، شمالغرب و به میزان کمتر در مرکز منطقه و پراکنش مناطق با توان بسیار ضعیف و غیرقابل توسعه در محدوده غرب و جنوب منطقه قرار دارند.نتیجه گیری این پژوهش با هدف شناسایی و اولویت بندی مناطق مناسب جهت استقرار کاربری توسعه شهری در شهرستان بم با استفاده از تلفیق روشهای تصمیمگیری چند معیاره، سامانه اطلاعات جغرافیایی و منطق فازی به انجام رسیده است. تمامی معیارها و زیرمعیارهای استفاده شده جهت انجام این پژوهش با توجه به خصوصیات فیزیکوشیمیایی و اقتصادی- اجتماعی منطقه و با استفاده از تکنیک پرسشنامه تعیین گردیدهاند. درنهایت 9 معیار شامل منابع آبی، اقلیم، توپوگرافی، زمین شناسی، خاک، مناطق تحت مدیریت، راهها، مراکز جمعیتی، کاربری اراضی و 13 زیرمعیار شامل، فاصله از منابع آب سطحی، فاصله از منابع آب زیرزمینی، اقلیم، سرعت باد، شیب، ارتفاع، فاصله از گسلهای اصلی، زمینشناسی، بافت خاک، فاصله از مناطق حفاظت شده، فاصله از جادهها، فاصله از مناطق ساخته شده شهری و کاربریاراضی، جهت انجام این پژوهش انتخاب شدند. به منظور انجام مقایسات زوجی معیارها و زیرمعیارها، از روش پرسشنامه و نرم افزار ExpertChoice و جهت استانداردسازی و روی همگذاری نقشهها نیز از نرم افزار ArcGIS استفاده شده است. نتایج نشان داد حدود 24% از اراضی شهرستان بم دارای توان اکولوژیکی متوسط جهت استقرار کاربری توسعه شهری میباشند. با توجه به نتایج بدست آمده از روشها و تکنیکهای مورد استفاده در این پژوهش و مقایسه با پژوهشهای مشابه میتوان بیان کرد که استفاده و تلفیق روشهای تصمیمگیری چند معیاره، منطق فازی و سامانه اطلاعات جغرافیایی میتواند ابزار لازم و کافی جهت تعیین مناطق مناسب استقرار کاربری توسعه شهری را فراهم و تحلیل دقیقی از این مناطق را با توجه به خصوصیات منطقه جهت برنامه ریزیهای آتی ارائه دهد. با توجه به نتایج بدست آمده میتوان بیان کرد به دلیل شرایط خاص منطقه و پتانسیل لرزه خیزی بالا ناشی از وجود شبکه گسلی و عوامل زمین ساخت، منطقه مطالعاتی از پتانسیل متوسطی جهت استقرار کاربری توسعه برخوردار است.
Manuscript profile
Sanad
Sanad is a platform for managing Azad University publications