مسلمانان پس از رحلت پیامبر (ص) دچار تشتت و افتراق شده و فرقه ها و نحله های مختلفی در حوزه اندیشه سیاسی اسلام پدیدار گردید که هر کدام از این گروه ها در خصوص مباحث کلامی صاحب آرای گوناگونی شدند. مرجئه اولیه که با پرهیز از قضاوت در مورد دو جبهه علوی و عثمانی، اعلام موجودیت کرده بودند، به مرور توجیه کلامی مناسبی در تایید سکوت خود به کار بستند که همانا به تعریف خاص ایشان از ایمان، یعنی نقطه ثقل مرجئی، منتهی شد. این برداشت که بر کنش سیاسی آن ها تاثیر مستقیم داشت، به جریانی اثر گذار در سیر تحولات سیاسی-فرهنگی در اسلام تبدیل گردید: تا جایی که همگرایی یا واگرایی آن ها با حاکمیت بنی امیه و سهم ایشان در میزان مشروعیت امویان، محل بحث جدی بوده است. بر اساس آنچه بیان گردید سوال محوری پژوهش حاضر این است که نوع مواجهه و واکنش فرق مرجئه در تعامل و تقابل با امویان چگونه بوده است؟ فرضیه طرح شده آن است که فرق مختلف مرجئه بر اساس نوع تفکر و جریان های سیاسی روز در برابر رویکردهای امویان واکنش نشان داده اند. نوشتار پیش روی بر اساس روش توصیفی –تحلیلی سامان یافته است. Manuscript profile

فرقه مرجئه یکی از فِرَق اسلامی است که نخستین بار با عدم داوری درباره صحابه پیامبر(ص) پا به عرصه وجود گذاشت. هرچند در ابتدا خط مشی این فرقه دوری از قضاوت درباره افراد و به تبع آن پرهیز از مجادلات سیاسی بود، اما با گسترش تعالیم ارجاء در میان مسلمانان و اقبال فراوان به آن، فرقه مذکور نیز وارد درگیریهای سیاسی شد. خلفای اموی از دیدگاه تسامح جویانه مرجئه که در صدد برقراری آرامش در میان مسلمانان بود، به خوبی بهره برده بردند. زیرا نظریه ‌پردازان این فرقه آشتی و کنار آمدن با بنی امیّه را درست می‌دانستند. از آن رو که خلفای اموی مسلمان هستند و ارتکاب به کبیره آنان را از دایره‌ی مسلمانی خارج نمی‌کند و قیام بر ضدّ آنان جایز نیست. به‌‌رغم اینکه در بسیاری از موارد این فرقه به عنوان حامی و پشتیبان عقیدتی دولت امویان عمل می‌‌کرد، اما در برخی از مواقع مرجئی مذهبان با اتکا به تعالیم این فرقه در مقابل حکومت اموی ایستاده‌‌اند. سوال پژوهش حاضر آن است که مرجئه در سرزمین های شرق خلافت چه مواجهه ای با امویان داشتند؟ فرض مطرح شده آن است که گروه های از مرجئه سیاست های عرب گرایانه و تبعیض های ناروای آنان را بر نتابیده و به مقابله با آن پرداختند. پژوهش حاضر با تکیه به منابع تاریخی و با روش توصیفی و تحلیلی سامان یافته است. Manuscript profile