زمینه و هدف: این تحقیق به منظور ارزیابی ویژگی های فیزیکی و شیمیایی و توزیع عناصر سنگین در خاک های با مواد مادری متفاوت در بخش مرکزی استان زنجان انجام گرفت. روش بررسی: در این پژوهش 15 خاک رخ تحول یافته بر روی سنگ های گرانیت، بازالت، آندزیت، پورفیریت، توف های آتشفشانی، سنگ آهک، کنگلومرا-شیل، شیل، فیلیت، ماسه سنگ، دولومیت و رسوبات آبرفتی حفر شد. سپس خاک رخ ها با توجه به دستورالعمل اداره حفاظت خاک وزارت کشاورزی آمریکا تشریح گردیدند و افق های مشخصه و رده بندی آن ها تا سطح گروه بزرگ، مطابق با استانداردهای رده بندی آمریکایی (2014) تعیین شد. خاک ها در سه رده مالی سول، اینسپتی سول و انتی سول طبقه بندی شدند. از تمامی افق های ژنتیکی خاک رخ ها و سنگ بستر آن ها (به غیر از مواد آبرفتی) نمونه برداری صورت گرفت. کلیه تجزیه های مربوط به خصوصیات فیزیکوشیمیایی و عناصر سنگین با روش های متداول آزمایشگاهی انجام شد. یافته ها: در خاک های آهکی مقدار آهک (3/49%) و اسیدیته (0/8)، در خاک های آندزیتی مقدار ماده آلی (6/1%)، در خاک های پورفیریتی، ظرفیت تبادل کاتیونی (cmol(+)kg soil-1) 0/26، در خاک های با مواد مادریِ توف، مقدار رس (4/24%) و در خاک های دولومیتی، مقدار سیلت (9/61%) مشاهده شد که حداکثر مقدار را داشتند. مقدار متوسط نیکل، سرب و کادمیم در خاک های دولومیتی (به ترتیب 0/56، 1/74 و 23/0 میلی گرم بر کیلوگرم خاک)، کروم و آهن در خاک های حاصل از شیل (به ترتیب 3/41، 34800 و 5/27 میلی گرم بر کیلوگرم خاک)، مس در خاک های پورفیریتی و روی و کبالت در خاک های بازالتی (به ترتیب 2/47، 3/130 و 3/28 میلی گرم بر کیلوگرم خاک) بیش ترین مقدار را نشان داد. بحث و نتیجه گیری: الگوریتم تحلیل خوشه ای، افق های ژنتیکی A و B را در سه گروه طبقه بندی کرد: گروه اول خاک های حاصل از ترکیب کنگلومرا - شیل، شیل و سنگ آهک است. گروه دوم خاک های پورفیریتی، بازالتی، آندزیتی و گرانیتی می باشد و گروه سوم خاک های حاصل از توف، فیلیت و آبرفتی است. نتایج با اضافه کردن افق های مواد مادری (C و Cr) تغییر نکرد. لذا محتوی عناصر اصلی مذکور در افق های خاک ساز تا حد بسیار زیادی تحت کنترل عامل وراثت می باشد. Manuscript profile

مطالعه حاضر با هدف ارزیابی غلظت روی و توزیع شکل های شیمیایی آن در خاک های کشاورزی زیر کشت دیم و آبی استان زنجان انجام شد. برای این منظور ابتدا تعداد 120 نمونه از خاک سطحی (عمق 0 تا 10 سانتی متر) برداشت گردید که به ترتیب شامل 24 و 96 نمونه اراضی کشاورزی آبی و دیم بود. پس از تعیین غلظت روی کل در این نمونه ها، تعداد 36 نمونه خاک برای تجزیه های فیزیکی و شیمیایی و عصاره گیری متوالی انتخاب گردید. با توجه به نتایج، غلظت روی کل و قابل استخراج با DTPA برای خاک های زیر کشت دیم و آبی به ترتیب 8/142، 66/1 و 1/230، 30/15 میلی گرم بر کیلوگرم به دست آمد. ترتیب شکل های شیمیایی روی در دو خاک (کشاورزی آبی و دیم) تفاوتی نشان نداد و به ترتیب نزولی عبارت بودند از: محلول+تبادلی<متصل به کربنات ها<متصل به مواد آلی<متصل به اکسیدهای آهن و منگنز<باقیمانده. هر چند سهم هر یک از جزءها در دو خاک متفاوت بود. از بین ویژگی های فیزیکی و شیمیایی خاک، بیشترین تأثیرگذاری بر توزیع شکل های شیمیایی روی را ماده آلی نشان داد. روی قابل استخراج با DTPA بیشتر متأثر از درصد ماده آلی و pH بود. چون بین فازهای مختلف روی تعادل دینامیکی برقرار است، بنابراین بین شکل های مختلف روی، همبستگی هایی دیده می شود. برای تعیین میزان خطر روی در دو خاک (کشاورزی آبی و دیم) از عدد ارزیابی خطر (RAC) استفاده گردید که برای کشت دیم و آبی به ترتیب 1/4 و 5/5 درصد به دست آمد که در محدود خطر پایین قرار می گیرد Manuscript profile