تحلیل ساختاری دروج در آیین مزدیسنا و اسطوره‌های پیشاآریایی

محورهای موضوعی : اسطوره

حجت اله اسماعیل‌نیا گنجی ¹ , حسن شامیان ² , محمدعلی نوری ³

1 - دکتری زبان ادبیات فارسی دانشگاه فرهنگیان
2 - استادیار آموزش زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فرهنگیان
3 - استادیار آموزش زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فرهنگیان

تاریخ دریافت : 1397/03/02 تاریخ پذیرش : 1397/11/28 تاریخ انتشار : 1399/10/01

کلید واژه: دروج, مزدیسنا, پیشاآریایی, گسست گفتمانی, نقد ایزدبانو,

چکیده مقاله :

دروج (دروغ) در نظر ایرانیان قبل از اسلام، بسیار ناپسند و زشت بوده است تا جایی‌که آن را یکی از دستیاران اهریمن می‌پنداشته و گاهی نیز دروج را خود اهریمن و دیو تصوّر می‌کرده‌اند. این مقاله با روش توصیفی ـ تحلیلی به ریشه‌یابی واژة دروج در زبان اوستایی می‌پردازد و با ژرف‌کاوی در ساختار واژگانی از یک‌سو، و کنکاش در مفاهیم تطبیقی، از سوی دیگر می‌کوشد تا صورتی دیگرگونه را از طرح مسئله به دست دهد. از این منظر، دروج در جایگاه یک مفهوم اهریمنی در گسترة گسست‌های گفتمانی، با ایزدبانوان دوران پیشاآرایی مورد قیاس و سنجش قرار می‌گیرد و با تأمّل در خویشکاری‌های الهه‌های باستانی؛ نظیر میترا، آناهیتا و... سعی می‌شود تا دیگرگونی‌های معنایی و زبانی این مفهوم اهریمنی (دروج) توصیف شود. تکیه اصلی در این پژوهش بر تثبیت و تأیید چیستیِ مادینة دروج است. با توجّه به ویژگی زن‌سالاری بدوی و ایزدبانوان باستانی، جنبة مادینگی دروج استنتاج می‌شود. بررسی‌های به عمل آمده نیز نشان می‌دهد که صورت‌های کهن‌الگوهای مادینه در آیین مزدیسنا، از سویی دچار محدودیت و تغییر ماهیّتی شده و از سوی دیگر، کهن‌الگوهای مادینه‌ای که با مبانی آیین مزداپرستی در تقابل بوده، به صورت موجودات اهریمنی، تجلّی یافته‌اند. دروج یکی از این موجودات است.

چکیده انگلیسی:

In the eyes of pre-Islamic Iranians, lie or druj was so disgusting and ugly that the demon of Druj was considered an assistant to the devil and sometimes it was imagined as Ahriman himself.  The present article tries to study the root of the word “druj” in the Avestan language by using descriptive-analytical method. By delving into the lexical structure on the one hand, and exploring comparative concepts on the other hand, it is attempted to give a different perspective on the subject. From this perspective and with regard to the discursive discontinuities, druj as a demonic concept is compared to the goddesses of the pre-Aryan period, and by reflecting on the functions of the ancient goddesses, such as Mitra, Anahita, etc., it is tried to describe the semantic and linguistic changes of the term. The main emphasis in this study is on the feminine identity of the concept. According to the characteristics of the ancient goddesses and of a female-dominated society, the feminine aspect of druj is inferred. The studies show that some of the female archetypes in the religion of Mazdayasna have changed their nature. The archetypes that were in opposition to this religion, manifested in the form of demonic beings and druj is one of these beings.  

منابع و مأخذ:

ارداویراف‌نامه. 1397. ترجمة رحیم عفیفی. چ4. تهران: توس.

اوستا. 1371. ترجمة جلیل دوستخواه. ج1. چ1. تهران: مروارید.

باقری، مهری. 1389. دین‌های ایران باستان. چ4. تهران: قطره.

بیرونی، ابوریحان. 1353. آثار الباقیه. اکبر دانا سرشت. تهران: ابن‌سینا.

پورداوود، ابراهیم. 2536. یشت‌ها. ج 1.به کوشش بهرام فره‌وشی. تهران: هرمس.

تبریزی،محمدحسین. 1342. برهان قاطع. ج2. به اهتمام دکتر محمد معین. تهران: ابن‌سینا.

توفیقی، حسین. 1386. آشنایی با ادیان بزرگ. چ10. تهران: سمت.

تیمه، پل. 1384. «مفهوم میتره در معتقدات آریایی».در مهر در ایران و هند باستان. ترجمة احمدرضا قائم‌مقامی. تهران: ققنوس.

جلالی نایینی، محمدرضا. 1367. گزیده ریگ‌ودا. تهران: نقره.

دادگی، فرنبغ. 1385. بندهش. ترجمة مهرداد بهار. چ3. تهران: توس.

روایت پهلوی. 1367. ترجمة مهشید میرفخرایی.  مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.

زمرّدی، حمیرا و زهرا نظری. 1390. «ردپای دیو در ادب پارسی.» دوفصلنامة علمی تخصصی علامه. س11. ش31. صص 98ـ55.

عفیفی، رحیم. 1383. اساطیر و فرهنگ ایران. چ 2. تهران: توس.

فره‌وشی، بهرام. 1364. جهان فروری، چ2. تهران: کاریان.

میلتون، جان. 1382. بهشت گمشده. ترجمة شجاع‌الدین شفا. چ3. تهران: نخستین.

مینوی خرد. 1385. ترجمه احمد تفضلی. چ 4. تهران: توس.

وکیلی، شروین 1389.«مفهوم دروغ در ایران باستان». فصلنامه ادبیّات عرفانی و اسطوره شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س6. ش20. صص 198ـ 173.

وندیداد. 1381. به گزارش هاشم رضی. چ1. تهران: بهجت.

هینلز، جان. 1383. اساطیر ایران. ترجمة باجلان فرخی. چ1. تهران: اساطیر.

 

English sources

Rig Veda: A metrically restored text. (1994)edited B. van Nooten and G. Holland,  Cambridge: Harvard Oriental Series.

 

 

English sources

Rig Veda: A metrically restored text. (1994)edited B. van Nooten and G. Holland,  Cambridge: Harvard Oriental Series.

 

 

 

 

 

 

 

 

References

Afīfī, Rahīm. (2004/1383SH). Asātīr va Farhange Īrān. 2^nd ed. Tehrān:Tūs.

Ardāvīrāf-nāmeh (Ardavirafnameh). (2018/1397SH). Tr. by Rahīm Afīfī. 4^th ed. Tehrān: Tūs.

Avestā (Avesta). (1992/1371SH). Tr. by Jalīl Dūst-xāh. 1^st Vol. 1^St ed. Tehrān: Morvārīd.

Bāqerī, Mehrī. (2009/1389SH). Dīnhā-ye Īrāne Bāstān. 4^th ed. Tehrān: Qatreh.

Bīrūnī, Abūreyhān. (1974/1353SH). Āsāre al-bāqīye (Existing works). Tr. by Akbar Dānā-serešt. Tehrān: ebne Sīnā.

Dadgi, Farnbagh. (2006/1385SH). Bondaheš (Bondahesh). Tr. by Mehrdād Bahār. 3^rd ed. Tehrān: Tūs.

Farah-vašī, Bahrām. (1985/1364SH). Jahān Forūrī. 2^nd ed. Tehrān: Kārīyān.

Hinnells, John. (2004/1383SH). Asātīre Īrān (Persian Mythology). Tr. by Bājelān Farroxī. 1^st ed. Tehrān:  Asātīr.

Jalālī Nāyīnī, Mohammad-rezā. (1988/1367SH). Gozīde Rīgvedā. Tehrān: Noqre.

Milton, John. (2003/1382SH). Behešte Gomšode (The lost paradise) Tr. by Šojāo al-ddīn Šafā. 3 ^rd ed. Tehrān: Noxostīn.

Mīnūye Xord (Wisdom menu). (2006/1385SH). Tr. by Ahmad Tafazzolī. 4^th ed. Tehrān: Tūs.

Pūrdāvūd, Ebrāhīm. (2536). Yašthā. 1^et Vol. With the Effort of Bahrām fara-vašī. Tehrān: Hermes.

Revāyate Pahlavī (Pahlavi’s Narratione). (1988/1367H). Tr. by Mahšīd Mīr-faxrāyī. Institute of Cultural Studies and Researches.

Tabrīzī, Mohammad-hoseyn. (1963/1342SH). Borhāne Qāte. With the Effort of Dr Mohammad Mo’īn. Tehrān: ebne Sīnā.

Timeh, pole. (2005/1384SH). Mafhūme Mītre dar Mo’taqedāte Ārīyāyī "The concept of Mithra in Aryan beliefs". In Mehr in ancient Iran and India. Tr. by Ahmad-rezā Qā’em-maqāmī. Tehrān: Qoqnūs.

Towfīqī, Hoseyn. (2007/1386SH). Ašnāyī bā Adyāne Bozorg. 10^th ed. Tehrān: Samt.

Vandīdād (Vandidad). (2002/1381SH). Reported by Hāšem Razī. 1^st ed. Tehrān: Behjat.

Vakīlī, Šervīn. (2010/1389SH). “Mafhūme Dorūq dar Īrāne Bāstān”. Quarterly Journal of Mytho- Mystic Literature. Islamic Azad University- South Tehran Branch. 6^th Year. No. 20. Pp. 173-198.

Zomorrodī, Homeyrā and Zahrā Nazarī. (2011/1390SH). “Rade Pāye Dīv dar Adabe Fārsī”. Allameh Specialized Scientific Bi-Quarterly. 11^th Year. No. 31. Pp. 55-98