بررسی وجوه مشترک ویژگی های پیر و شیخ در اسرارالتوحید محمد بن منور و رمان برادران کارامازوف از فئودور داستایفسکی

محورهای موضوعی : اسطوره

آزاده حسینی ¹ , ارسطو میرانی ² , محمدعلی میر ³

1 - دانشجوی دکتری گروه الهیات و معارف اسلامی گرایش ادیان و عرفان تطبیقی، واحد گرگان، دانشگاه آزاد اسلامی، گرگان، ایران.
2 - استادیار گروه الهیات و معارف اسلامی گرایش ادیان و عرفان تطبیقی، واحد گرگان، دانشگاه آزاد اسلامی، گرگان، ایران.
3 - استادیار گروه الهیات و معارف اسلامی گرایش ادیان و عرفان تطبیقی، واحد گرگان، دانشگاه آزاد اسلامی، گرگان، ایران.

تاریخ دریافت : 1400/03/21 تاریخ پذیرش : 1400/05/20 تاریخ انتشار : 1400/10/01

کلید واژه: ابوسعید ابوالخیر, اسرارالتوحید, برادران کارامازوف, پیر و شیخ, پدر زوسیما,

چکیده مقاله :

عرفان به عنوان پدیده ای انسانی، مربوط به محدودۀ جغرافیایی یا ایدئولوژی خاصی نیست و نمودهای آن تقریباً در همۀ فرهنگ ها دیده می شود. با عنایت به مراودات بینافرهنگی در گذشته و امروز، تأثیر و تأثر در ارتباط با مسائل معرفت شناسی امری بدیهی است. در میان نویسندگان اهل روسیه، فئودور داستایفسکی در بخشی از رمان برادران کارامازوف به فرهنگ عرفانی شکل گرفته در روسیه اشاره کرده است. وی، چنان که صراحتاً در رمان مذکور بیان می کند در بازنمایی این مقوله تحت تأثیر فرهنگ عرفان شرقی بوده است. در تحقیق حاضر با استناد به منابع کتابخانه ای و روش توصیفی ـ تحلیلی، وجوه مشترک ویژگی های پیر و شیخ به عنوان یکی از مصداق های عرفانی برجسته در اسرارالتوحید (بازنمایندۀ عرفان شرقی) از محمدبن منور میهنی با رمان برادران کارامازوف (بازنمایندۀ عرفان غربی) از داستایفسکی بررسی شده است. نتایج تحقیق نشان می دهد که نویسندگان مذکور با اشاره به سیرۀ عملی و نظری ابوسعید ابوالخیر وپدر زوسیما (به عنوان پیران واصل) به تبیین مقولاتی چون: انقیاد محض سالک در برابر پیر، گرایش عوام به نهاد خانقاه و دیر و محبوبیت عمومی پیر، نقش هدایت‌گری پیر برای حل مشکلات عوام و خواص، مشاهدۀ کرامات از پیر؛ فراست پیر، ارتباط روح پیر با عالم ناسوت پس از مرگ و مقدّس انگاری پیر پرداخته اند.

چکیده انگلیسی:

Mysticism, as a human phenomenon, is not limited to a specific geographical region or ideology and its presence is seen in almost all cultures. Regarding the intercultural interactions between different cultures, mutual influence in the field of epistemological issues seems obvious. Among Russian writers, Fyodor Dostoevsky, in a part of his novel The Brothers Karamazov, refers to the common mystical culture in Russia. In the novel, he frankly states that he has been influenced by the culture of Eastern mysticism. In the present study, by using library sources and descriptive-analytical method, the common features of Pir/Sheikh (old wise man) in Asrār al-Tawhid of Mohammad ibn Monvvar (the representative of Eastern mysticism) and The Brothers Karamazov (the representative of Western mysticism) have been investigated. The results of the research show that in these two books, the ways of life of Abu Said Abul-Khayr and Father Zosima (as the Pir/Sheikh or old wise men) have been dealt with, and topics such as the absolute obedience to the old wise man, the tendency of the masses to monastery and Sufi monastery, the public popularity of the old wise man, the guiding role of him in solving the problems of all the people, the charismatic acts of him, his connection with the Divine world, and the sanctification of the old wise man have been discussed.

منابع و مأخذ:

آندره، تور. 1394. باغ همیشه سبز؛ بررسی خاستگاه و مراحل اولیۀ شکل‌گیری تصوف. با مقدمۀ آنه ماری شیمل. ترجمۀ فاطمه هشترودی. تهران: علمی و فرهنگی.

ابن عربی، محی‌الدین. 1387. فتوحات مکیه (باب 188تا162). ترجمۀ محمد خواجوی. چ 2. تهران: مولی.

اشرفی، ثمره و فرخزاد، ملک‌محمد. 1398. «نعل وارونه در گفتار و رفتار شیخ ابوسعید ابوالخیر». فصلنامۀ ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی. سال 15. شمارۀ 54. صص 37-13.

جلیلی، رضا. 1397. «تحلیل و مقایسۀ کیفیت کرامات ابوسعید ابوالخیر در اسرارالتوحید با کرامات شیخ احمد جام در مقامات ژنده‌پیل». مجلۀ جستارنامۀ ادبیات تطبیقی. سال 2. شمارۀ 5. صص 134-119.

داستایفسکی، فئودور. 1387. برادران کارامازوف. ترجمۀ صالح حسینی. 2ج. چ8. تهران: ناهید.

دامادی، محمد. 1374. ابوسعیدنامه. چ 2. تهران: دانشگاه تهران.

سهروردی، عبدالقاهر بن عبدالله. 1966م. عوارف‌المعارف. بیروت: دارالکتاب العربی.

شیری، قهرمان. 1390. «اشراف بر ضمیر در زندگی ابوسعید ابوالخیر». مجلۀ زبان و ادبیات فارسی. شمارۀ 31. صص 114-101.

غزالی، محمد. 1361. کیمیای­سعادت. تصحیح احمد آرام. تهران: علمی و فرهنگی.

فاطمی، حسین. 1378. «شخصیت ابوسعید ابوالخیر در اسرارالتوحید». مجموعه‌مقالات کنگرۀ ابوسعید ابوالخیر. تهران: الهدی. صص 50-35.

قشیری، زین‌الاسلام ابوالقاسم عبدالکریم بن هوازن. 1374. ترجمۀ رسالۀ قشیریه. تصحیحات و استدراکات از بدیع‌الزمان فروزانفر. تهران: علمی و فرهنگی.

کار، ادوارد هلت. 1387. داستایفسکی؛ جدال شک و ایمان. ترجمۀ خشایار دیهیمی. چ 3. تهران: طرح نو.

کاشانی، عزالدین محمود. 1367. مصباح‌الهدایه و مفتاح‌الکفایه. به تصحیح جلال‌الدین همایی. چ 3. تهران: هما.

گروسمان، لئونید. 1370. داستایفسکی؛  زندگی و آثار. ترجمۀ سیروس سهامی. تهران: نیکا.

مایر، فریتس. 1378. ابوسعید ابوالخیر؛ حقیقت و افسانه. ترجمۀ مهرآفاق بایبوردی. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.

محمد بن منور میهنی. 1371. اسرارالتوحید فی مقامات شیخ ابی‌السعید. به تصحیح و تعلیق و مقدمۀ محمدرضا شفیعی‌کدکنی. تهران: آگاه.

مصلح، علی‌اصغر. 1393. تجربۀ واحد؛ مطالعه‌ای تطبیقی در مبانی عرفان‌های جهانی. تهران: علمی.

نصر، حسین. 1389. آموزه‌های صوفیان از دیروز تا امروز. ترجمۀ حسین حیدری و محمدهادی امینی. چ 5. تهران: قصیده‌سرا.

هجویری غزنوی، علی بن عثمان. 1375. کشف‌المحجوب. به تصحیح استاد و محقق ژوکوفسکی. با مقدمۀ دکتر قاسم انصاری. چ 2. تهران: کتابخانۀ طهوری.

همایی، جلال‌الدین. 1362. تصوف در اسلام؛ نگاهی به عرفان شیخ ابوسعید ابوالخیر. تهران: پیکان.

یحیی‌پور، مرضیه. 1385. «بررسی مضامین اسلامی در برخی آثار فئودور داستایفسکی و علل گرایش نویسنده به آن». مجلۀ پژوهش‌های زبان‌های خارجی. شمارۀ 30. صص 159-145.

Eglish Source

Burckhard, Titus. 1983. An Introduction to Sufis Dotorine. Translated by D.M. Matheson. Pakistan: Evergreen Press.

Andrae, Tor. (2015/1394SH). Bāq-e Hamīš Sabz; Barresī-ye Xāst-gāh va Marāhel-e Avallīye-ye Šeklgīrī-ye Tasavvof (In the garden of myrtles : studies in early Islamic mysticism). Introduced by Anne-Marie Schimmel. Translated by Fatemeh Hashtroudi. Tehran: Elmi va Farhangi.

Ashrafi, Samareh and Farrokhzad, MalekMohammad. (2019/1398SH). "Inverted horseshoe in the speech and behavior of Sheikh AbuSaeed Abu Al-Khair". Quarterly Journal of Mystical and Mythological Literature.Year 15. No. 54. Pp. 13-37.

Damadi, Mohammad. (1995/1374SH). Abūsa’īd-nameh. 2^nd ed. Tehran: University of Tehran.

Dostoevsky, Fyodor. (2008/1387SH). Barādarān-e Kārāmāzof (The Karamazov Brothers). Tr. by Saleh Hosseini. 8^th ed. Tehran: Nahid.

Ebn Arabi, Muhyiddin. (2008/1387SH). Fotūhāt-e Makkīye (Chapters 188-162). Tr. by Mohammad Khajavi. 2^nd ed. Tehran: Mowla.

Fatemi, Hossein. (1999/1378SH). "The character of AbuSa'eed Abu al-Khair in the secrets of monotheism". Proceedings of the Congress of Abu Saeed Abu al-Khair. Tehran: Al-Huda. Pp. 35-50.

Ghazzali, Mohammad. (1982/1361SH). Kīmiāy-e- Sa'ādat. Ed. by Ahmad Aram. Tehran: Elmi va Farhangi.

Grossman, Leonid. (1991/1370SH). Dostoevsky; Zendegī va Āsār (Dostoevsky; Life and works). Translated by Sirus Sahami. Tehran: Nika.

Hojviri Ghaznavi, Ali Ebn Uthman. (1996/1375SH). Kašf al- Mahjūb. Ed. by Professor and Researcher Zhukovsky. Introduced by Qasem Ansari. 2^nd ed. Tehran: Tahoori.

Homayi, Jalaluddin. (1983/1362SH). Tsavvof dar Eslām; Negāhī be Erfān-e Sheikh Abu Saeed Abu al-Khair. Tehran: Peykan.

Jalili, Reza. (2018/1397SH). "Analysis and comparison of the quality of the virtues of AbuSa'id Abu al-Khair in Asrar al-Towhid with the virtues of Sheikh Ahmad Jam in the Maghamate Zhendepil". Journal of Comparative Literature. Year 2. No. 5. Pp. 119-134.

Kar, Edward Helt. (2008/1387SH). Dostoevsky; Jedāl-e Šak va Īmān (Dostoevsky; Controversy of doubt and faith. Translated by Khashayar Dehimi. 3^rd ed. Tehran: Tarh-e No.

Kashani, Ez al-Din Mahmoud. (1988/1367SH). Mesbāh al- Hedayat va Meftāh al- Kefayat. Ed. by Jalaluddin Homayi. 3^rd ed. Tehran: Homa.

Meyer, Fritz. (1999/1378SH). AbuSaeed Abu al-Khair; Haqīqat va Afsāne (AbuSaeed Abu al-Khair; Truth and myth). Tr. by Mehr Afagh Baybordi. Tehran: University Publishing Center.

Mosleh, AliAsghar. (2014/1393SH).Tajrobe-ye Vāhed; Motāle’eī Tatbīqī dst Mabāni-ye Erfānhā-ye Jahānī. Tehran: Elmi.

Muhammad ebn-e Munawwar Meihani. (1992/1371SH). Asrār al- Towhīd. Edition, Explanation and Introduction by MohammadReza Shafiee Kadkani. Tehran: Agah.

Nasr, Hossein. (2010/1389SH). Āmūzehā-ye Sūfiyān az Dīrūz tā Emrūz. Tr. by Hossein Heidari and Mohammad Hadi Amini. 5^th ed. Tehran: Ghasideh Sara.

Qoshayri, Abd Al- Karim Ebn Hawazen. (1995/1374SH). Trajome-ye Resāle-ye  Qošeyrieh. Ed. by Badiozzaman Forouzanfar. Tehran: Elmi va Farhangi.

Shiri, Ghahraman. (2011/1390SH). "Ešrāf bar Zamīr dar Zendegī-ye Abu Saeed Abu al-Khair". Journal of Persian Language and Literature. No. 31. Pp. 101-114.

Suhrawardi, Abdul Qaher ebn-e Abdullah. (1966). Awaref al-ma'aref. Beirut: Dar Al-Kitab Al-Arabi.

Yahya Pour, Marzieh. (2006/1385SH). "Barresī-ye Mazāmīn-e Eslāmī dar Barxī Āsār-e  Fyodor Dostoevsky va Elal-e Gerāyeš-e Nevīsande be ān”. Journal of Foreign Language Research. No. 30. Pp. 145-159.