بررسی تصاویر خیالی فلک از نگاه خاقانی و نظامی

محورهای موضوعی : فصلنامه بهارستان سخن

نجیبه هنرور ¹ , فرهاد فلاحت خواه ²

1 - استادیار گروه زبان و ادبیّات فارسی واحد خوی، دانشگاه آزاد اسلامی، خوی – ایران.
2 - گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد خوی، دانشگاه آزاد اسلامی، خوی، ایران.

تاریخ دریافت : 1398/01/21 تاریخ پذیرش : 1398/03/04 تاریخ انتشار : 1398/12/01

کلید واژه: خیال, نظامی, نگرش, کلید واژه‌ها: خاقانی, فلک,

چکیده مقاله :

چکیده خاقانی و نظامی که برای آرایش کلامشان از آرایه های بدیع لفظی و معنوی استفاده کرده‌اند، در این راستا تصاویر بکری از پدیده‌های طبیعی خلق کرده‌اند، به طوری که سبک آن‌ها تبدیل به سبک خاصّ شده است. رویکرد اصلی مقالة حاضر این است که به تبیین و تشریح صور خیال خاقانی و نظامی از عروس افلاک بپردازد و به تماشای نگاره‌های رنگارنگ این نگارستان، در قالب تشبیهات، استعارات، کنایات، آن هم از منظر نظر و زوایای گوناگون نگاه خاقانی و نظامی بنشیند. اگرچه زوایای خیال این شاعران می‌توانست در قالب تعابیر و شعبات گوناگون دیگری هم ارائه گردد، امّا سعی شده این نگرش‌ها از چشم‌انداز کلّی‌تری مورد بررسی قرار گیرد، که اهمّ آن‌ها عبارت است از: اساطیری، عالمانه، صوفیانه، شاعرانه در نهایت نگرش دینی و مذهبی. چرا که پرداخت دقیق‌تر و مفصّل‌تر به این تصاویر خیال، مجالی بسیار وسیع‌تر از این مقاله می‌طلبد. این دو شاعر بزرگ برای تأثیر بیشتر در مخاطب با ذهن وقّاد و قدرت بی‌نظیر خود، نمونه‌های بکر و جالبی از تصاویر را خلق کردند. این مقاله به روش توصیفی تحلیلی تنظیم شده است.

چکیده انگلیسی:

Abstract         Khagani and Nezami who have used spiritual and literal arrays to refine their words, have created novel pictures of natural phenomena which have changed their style to a specific one. The main approach of the present paper is to expose and explain the pictures of imagery of the bride of heavenly sphere from Khagani and Nezami's outlook and have a view at the colorful picturesque of this  gallery of painting in the mold of similes, metaphors, allusions from various view points of Khagani and Nezami. Although the corners of imagery of these poets could be presented in the mold of interpretations, it has been tried to survey these approaches in a more comprehensive perspective; the most important of which are : mythological, scholarly, mystically, romantically and ultimately religious approach. Since scrutinizing and paying attention extensively on these issues needs more opportunity than this paper needs, these two great poets, to have great impact on their readers, by using the most refined mind have created ingenious and interesting samples on the minds of their addressees. This article has been arranged by the descriptive-analytical method.

منابع و مأخذ:

فهرست منابع و مآخذ

• اردلان جوان، ‌سیّدعلی، (1381)، تجلّی شاعرانة اساطیر و روایات تاریخی و مذهبی در اشعار خاقانی، مشهد، انتشارات به نشر، چاپ چهارم.


• خاقانی شروانی، افضل‌الدّین، (1379)، دیوان، با مقدّمة بدیع الزّمان فروزان‌فر، نشرگل‌آرا، چاپ اوّل.


• دشتی، ‌علی، (1340)، خاقانی شاعری دیرآشنا، تهران، انتشارات اساطیر، چاپ اوّل.


• روزبه، ‌محمّدرضا، (1379)، سیر تحوّل در غزل فارسی، تهران، انتشارات روزنه؛ چاپ اوّل.


• زمرّدی، حمیرا، (1382)، نقد تطبیقی ادیان و اساطیر درخمسه نظامی و منطق‌الطیر و شاهنامه فردوسی، تهران، انتشارات زوّار،‌ چاپ اوّل.


• زنجانی، برات، (1377)، صور خیال در خمسه نظامی، تهران، انتشارات امیرکبیر، چاپ اوّل.


• ژایران، ف؛ گالاکوئه، (1375)، فرهنگ اساطیر آشور و بابل، ترجمة ابوالقاسم اسماعیل‌پور، انتشارات فکر روز.


• شفیعی کدکنی، محمّدرضا، (1383)، ادوار شعر فارسی از مشروطیّت تا سقوط سلطنت، تهران، انتشارات سخن، چاپ دوم.


• ـــــــــــــــــــــ، (1366)، صور خیال در شعر فارسی، ‌انتشارات آگاه، تهران، چاپ سوم.

10- فاطمی، سعید، (1347)،‌ اساطیر یونان و روم،‌ انتشارات دانشگاه تهران.

11- معدن کن ، معصومه، (1387)، جام عروس خاوری، ‌مرکز نشر دانشگاهی، تهران، چاپ اوّل.

12-ـــــــــــــــــ ، (1375)، نگاهی به دنیای خاقانی، تهران، مرکز نشر دانشگاهی، چاپ اوّل.

13 - نظامی، الیاس، (1391)، دیوان، مؤسّسه انتشارات دانشگاه تهران، چاپ اوّل.