تاثیر مؤلفه‌های معماری حواس بر افزایش سطح مسیریابی و جهت یابی افراد کم توان در فضاهای ایستگاهی حمل‌ونقل ریلی ( نمونه موردی: ایستگاه‌مترو فرودگاه مهرآباد)

محورهای موضوعی : معماری

ساناز حق شناس ¹ , نسیم خانلو ²

1 - استادیار گروه دانشگاه آزاد تهران شرق- معاون دانشکده هنر و معماری
2 - استادیار گروه معماری و شهرسازی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران شرق

تاریخ دریافت : 1400/10/19 تاریخ پذیرش : 1401/06/08 تاریخ انتشار : 1401/08/01

کلید واژه: مؤلفه‌های حرکتی, معماری مبتنی بر‌حواس, بصری, کالبدی, نشانه‌های شاخص,

چکیده مقاله :

پژوهش حاضر با هدف، بررسی و تبیین نقش مؤلفه‌های معماری مبتنی بر‌ حواس، در مسیریابی جهت‌یابی فضاهای ایستگاهی حمل‌ونقل ریلی، به‌ عنوان رهیافتی درتسهیل این فرآیند برای افراد کم ‌توان ، به‌روش توصیفی- تحلیلی، ازنوع همبستگی انجام گرفت. حوزه پژوهش ایستگاه‌های مترو تهران و جامعه ‌آماری آن کاربران ایستگاه‌ها بود. نمونه پژوهش، ایستگاه فرودگاه مهرآباد و 246 نفر که به ‌روش تصادفی هدفمند انتخاب شده‌اند. اطلاعات به دو صورت کتابخانه‌ای و میدانی گردآوری شده است. مؤلفه‌هااز طریق بررسی و مرور مباحث نظری پیرامون مسأله پژوهش و مصاحبه حضوری و نیمه ساختارمند با20 متخصص، شناسایی واستخراج شدند. ابزارگردآوری داده‌ها، پرسشنامه محقق ساخته مصور بود. پرسشنامه، با ایجاد شرایط حسی خاص ( تحریک حواس پنج گانه کاربران) در محل ایستگاه‌ نمونه اجرا شد. داده‌های گردآوری شده با روش‌ آماراستنباطی(تحلیل مسیر) تجزیه و تحلیل شد.نتایج نشان داد مؤلفه‌های حرکتی بیشترین تأثیر را درتسهیل فرآیند مسیریابی- جهت‌یابی افراد کم‌توان داشته است.

چکیده انگلیسی:

Designing the rail transport station spaces to facilitate routing is a crucial and complex responsibility in architecture. Some problems in the design of these spaces are the biggest obstacles to the presence of disabled individuals . in social activities. The present study was aimed investigate and explain the role of sensory-based architecture components in routing-orientation of railway transport station spaces, as an approach in promoting and facilitating this process for the disabled. The methodology of the research was descriptive-analytical and correlation. The research area is Tehran metro stations and its statistical population was station users. The research sample was Mehrabad airport station and 246 users of this station were selected using purposive random sampling. The data were collected by both library and field methods. The components that facilitate routing-orientation and their instances were identified and extracted through the study and review of theoretical discussions on the research issue and face-to-face and semi-structured interviews with 20 experts. The data collection instrument was a researcher-made illustrated questionnaire. The questionnaire was developed by creating specific sensory conditions. The results showed that the motor components with a coefficient (0.810) had the highest impact in facilitating the routing process of disabled individuals. Physical components with coefficient (0.532), visual components with coefficient (0.460) and important signs with coefficient (0.271), also had a positive and significant effect on the routing orientation process of the people with disability. It was found that the most influential were the motor components, which indicate that routing depends on horizontal and vertical communication elements and how these elements are combined in the design of the routing process. Thus, the circulation system should be designed as its elements can be easily identified and designed based on the movement patterns of people with different abilities based on sensory components. In this regard, visual and informational emphasis on the location of stairs, elevators and their placement is of great importance. Design hierarchies and how to combine routes and intersections, nodes in them, how to access the outside, input and output, etc. , designing spaces with characters with special sensory characteristics (such as nostalgic sensory station design, child-oriented sensory station, elderly-oriented sensory station, memory-based sensory station, etc.),design the routes of intercity and suburban travel converter stations to understand the levels and platforms of passengers ‘ route change and entry and exit routes by understanding the geographical location of the ground to reduce the confusion sense of passengers (airport-railway), emphasis on designing each station uniquely and avoidance of repetition in designs and use of various materials for each station, etc. can be good solutions. Physical and visual components have a significant impact on facilitating the routing process. In station spaces that are mainly designed in the basement or closed spaces, the central openings (void, atrium, central courtyard, etc.) as intermediate and key destinations can be an important factor in marking and reducing distractions and can lead to better navigation and orientation. Various architectural visual components such as light, color, shape can be used to emphasize routing goals.

منابع و مأخذ:

1. ﺑﺎﻗﺮی ﻃﻮﻻﺑﯽ، طلوع؛ و ﻃﺒﯿﺒﯿﺎن، سید حسام­الدین. (1394). به­کارﮔﯿﺮی ﺣﻮاس در ﻣﻌﻤﺎری ﺑﺎ روﯾﮑﺮد اﯾﺠﺎد ﺣﺲ­ﻣﮑﺎن درﺑﻨﺎی ﻣﺴﮑﻮﻧﯽ. کنفرانس بین المللی معماری، شهرسازی، عمران، هنر و محیط زیست؛ افق های آینده، نگاه به گذشته، 17 اسفند، (ص 1-6). تهران: موسسه هنر و معماری. 


2. یوسفی، ماندانا؛ آیوازیان، سیمون؛ رئیسی، ایمان؛ و سهیلی، جمال­الدین. (1398). مصرف­گرایی‌در‌معماری‌با‌تاکید‌بر‌مبانی‌نشانه­شناسی‌معماری‌عامه­پسند نمونه‌موردی:‌شهر‌قزوین. مطالعات رفتار مصرف‌کننده، 6(2)، 270-296.


3. پالاسما، یوهانی. (1392). دست متفکر، حکمت وجود متجسد در معماری. (علی ­اکبری، مترجم). تهران: پرهام نقش.


4. پیوسته­گر، یعقوب؛ حیدری، علی­اکبر؛ کیایی، مریم؛ و کیایی، مهدخت. (1396). تحلیل فرایند مسیریابی با استفاده از روش نحوفضا در موزه هنرهای معاصر. تهران. هویت شهر، 11(30)، 43-52.


5. جنگجو، شهرام؛ زرآبادی، زهراسادات سعیده؛ زیاری، یوسفعلی؛ و بندرآباد، علیرضا. (1398). تبیین الگویی از راهیابی در شهر با رویکرد روان‌شناسی محیطی (مطالعه موردی: 11 محور پیاده مدار شهر تهران). نگرش­های نو در جغرافیای انسانی، 11(4)، 579-561.    DOR: 20.1001.1.66972251.1398.11.4.29.0


6. حق­شناس، ساناز؛ محمودی، مهناز؛ و خانلو، نسیم. (1399). تبیین مدل مفهومی طراحی فضاهای ایستگاهی حمل­ونقل ریلی مبتنی بر معماری حواس. رساله دکتری ­تخصصی معماری، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران شمال، تهران.


7. خامه، معصومه؛ اعتصام، ایرج؛ و شاهچراغی، آزاده. (1395). واکاوی فرایندهای راه­یابی و مسیریابی کارآمد در شهرهای گذشته ایران. باغ نظر، 13(41)، 67-82.


8. خداکرمیان گیلان، ندا؛ نیازی، محسن؛ و شفائی­مقدم، الهام. (1399). بررسی جامعه‌شناختی وضعیت طرد اجتماعی کم­توانان جسمی. روان‌شناسی افراد استثنایی، 10(38)، 169-188.doi: 22054/JPE.2020.49587.2103


9. دهقان، نرگس. (1397). راهکارهای مسیریابی در فضای داخلی معماری، (مورد مطالعاتی: کتابخانه ملی ایران). آرمان‌شهر، 11(25)، 81-95.


10. رمضانلو، مهرزاد؛ و درتاج، فریبرز. (1395). پیش­بینی عادات زندگی کودکان با آسیب جسمی و حرکتی بر اساس سرمایه­ی روان‌شناختی و حمایت اجتماعی ادراک شده مادران آنها، روان‌شناسی افراد استثنایی، 6 (24)،57-80  doi: 10.22054/JPE.2018.7529


11. سوهانگیر، سارا؛ و نصیرسلامی، محمدرضا. (1396). طراحی فضاهای معماری، با به کارگیری مکانیسم­های عملکردی حواس. مدیریت شهری، 16(47)، 493-504.


12. شاهچراغی، آزاده؛ و بندرآباد، علیرضا. (1394). محاط در محیط (کاربرد روان­شناسی محیطی در معماری و شهرسازی). چاپ اول. تهران: انتشارات جهاد دانشگاهی، دانشگاه تهران.


13. فرزین، احمدعلی؛ و شیبانی، ارغوان. (1389). ادراک نابینایان از معماری و ضوابط و الگوهای طراحی برای آنان، باغ نظر، 7(13)، 61-72.


14. فرهودیان، علی؛ سلیمانی­نیا، لیلا؛ غریب، مسعود؛ فرهادی، محمد حسن؛ و صادقی، ماندانا. (1392). بررسی نیازهای ویژه افراد دارای ناتوانی جسمی: یک مطالعه کیفی. پژوهان. ۱۱(۳)، ۱۵-۹.


15. گرجی ازندریانی، علی­اکبر؛ و شیرزاد نظرلو، زهرا. (1397). جایگاه حقوق معلولین در حوزه حقوق شهری. مطالعات راهبردی سیاست‌گذاری عمومی، 8(26)، 137-163.


16. گیرو، پیر. (1399). نشانه‌شناسی. (محمد نبوی، مترجم). تهران: نشرآگاه.


17. لینچ، کوین. (1372). سیمای شهر. (منوچهر مزینی، مترجم). تهران: انتشارات دانشگاه تهران. (نشر اثر اصلی 1993).


18. مردمی، کریم؛ و قمری، حسام. (1391). سنجش عوامل تأثیرگذار در معماری ایستگاه‌های مترو بر رضایتمندی کاربران، مطالعه موردی: ایستگاه­های خطوط 1 و 2 متروی تهران. مدیریت شهری، 10(30)، 39-52.


19. مرکز پژوهش­های مجلس شورای اسلامی. (1383). قانون جامع حمایت از حقوق معلولان.


20. Allen, G. L. (1999). Spatial abilities, cognitive maps, and wayfinding. Wayfinding behavior: Cognitive mapping and other spatial processes, 4680, 46-80.  DOI:10.4157/grj1984b.73.93


21. Golledge, R. (1999). Wayfinding behavior: Cognitive mapping and other spatial processes. United States: Johns Hopkins University


22. Arthur, p. & Passini, R. (1992).wayfinding: people, signs, and architecture. United States: McGraw- Hill book Co.


23. Brandon, K. (2009).Wayfinding: embedding knowledge in hospital environments. HaCIRIC International Conference - Improving healthcare infrastructures through innovation. April 2-3, Brighton: Hilton Metropole Hotel.


24. Carpman, J. R., & Grant, M.A. (2001). Design that Cares: Planning Health Facilities for Patients and Visitors. San Francisco: Jossey Bass Inc.


25. Herssens, J., & Heylighen, A. (2012). Haptic design research: A blind sense of place.Architectural Research Centers Consortium (ARCC); ARCC/EAAE 2010 International Conference on Architectural Research. June 23-26, (pp.374-382). Washigton DC.


26. Hosseinzadeh Meybodi, V. (2013). Facilitation of accessibility and increasing readability in urban spaces by using environmental design and studying patterns of behavior in the city of Tehran. Master's Thesis for Urban Design, University of 5772/38998Art. DOI:  22124/UPK.2020.13801.1243


27. Huelat, B.J. (2007, October). Wayfinding: Design for Understanding.


28. Kaymaz, I. C. (2012). Landscape perception. In M. Ozyavuz (Ed.), Landscape planning (251-276). London: IntechOpen. Doi: 10.5772/38998.


29. Litwin, H. (2003). The association of disability, social demographic background and social network type in letter life. Journal of Aging Health, 15(2), 391-408. DOI: 1177/0898264303015002004


30. Lynch, K. (1960). The image of the city. MA: MIT Press.


31. Mollerup, P. (2009). Way showing in the hospital. Australasian Medical Journal, 10(1),112-114. Doi:10.4066/AMJ.2009.85. 


32. Meilinger, T. (2008). Strategies of Orientation in Environmental Spaces. Berlin: Max Planck.


33. TEAM NORTHPOINT. (2015, September 1). Multi-Sensory Ads: How to Differently Address the Young and the Old?‎.


34. Pallasmaa, J. (2005). The Eyes of the skin, architecture and the senses. London: Academy Editions.


35. Salmi,P.(2005). Wayfinding Design: Hidden barriers to Universal Access, 5(8), 1-6.


36. Sánchez, J., & Miguel, E. (2007).Guidelines for Designing Mobility and Orientation Software for Blind Children.11th IFIP TC 13 international conference on Human-computer interaction. September 1, (p 375–388). Berlin: Heidelberg. doi:10.5555/1776994.1777040


37. Tremain, S. (2013). Introducing Feminist Philosophy of Disability, Di Journal Studies Quarterly, 33(4).  doi:10.18061/dsq.v33i4.3877