بررسی پارامترهای مؤثر بر جریان سطحی و پهنه‌بندی مکانی منابع آب حوضه زاگرس مرکزی

محورهای موضوعی : مدیریت آب در مزرعه با هدف بهبود شاخص های مدیریتی آبیاری

ناصر شمس کیا ¹ , حسین صدقی ² , مهرداد اسفندیاری ³

1 - عضو هیات علمی - دانشگاه آزاد اسلامی
2 - استاد/دانشگاه آزاد اسلامی
3 - استادیار

تاریخ دریافت : 1394/11/06 تاریخ پذیرش : 1395/01/16 تاریخ انتشار : 1395/11/01

کلید واژه: پهنه‌بندی‌منابع آب, بارش- رواناب, رگرسیون چند متغیره, پارامترهای هیدرولوژی,

چکیده مقاله :

جریان رواناب در حوضه‌های آبریز تحت تأثیر پارامترهای مختلفی است که از جمله می‌توان به میزان بارش، ارتفاع، تبخیر، دما، عوامل اقلیمی، شبکه زهکشی، توپوگرافی و زمین شناسی حوضه اشاره کرد. به دلیل وابستگی برخی از این پارامترها بر یکدیگر، میزان تأثیر آنها بر جریان رواناب، در حوضه‌هاو مناطق مختلف متفاوت می‌باشد. در این مطالعه به ارزیابی آماری و تحلیل پارامترهای مؤثر بر رواناب و پهنه بندی مکانی منابع آبهای سطحی در حوضه آبریز زاگرس مرکزی، پرداخته شده است. نتایج این مطالعه با به کار‌گیری تحلیل‌های آماری و روش رگرسیون چند متغیره برای پارامترهای ذکر شده، یک ارتباط توزیع لگاریتمی جریان سطحی با متغیرهای دما و ارتفاع با قدرت مدل R2 بین 795/0 تا 851/0 را نشان می‌دهد. برای 80 ایستگاه منتخب داخل محدوده و با همبستگی 923/0 توزیع جریان بصورت لگاریتم دبی نسبت به لگاریتم بارش و متغیر ارتفاع در سطح 95% ارتباط معنی‌دار و قابل قبولی را نشان می‌دهد. بررسی عوامل تأثیرگذار در ایجاد رواناب و اثر متغیرهای فوق در نقشه پهنه بندی تهیه شده، که براساس تأثیر شاخص وزنی هر کدام از متغیر‌ها و از طریق نرم افزار ArcGIS انجام گردید، تغییر مکان و جابجایی بسیار زیادی از مناطق مناسب و دارای پتانسیل آب، از جنوب محدوده مورد مطالعه به سمت شمال و شرق حوضه را نشان می‌دهد. همچنین، بین پارامترهای هیدرولوژیکی و تعیین مکانهای مناسب منابع آب، با روش تحلیل آماری رگرسیون چند متغیره، روش لاجستیک و روش تعیین شاخص وزنی متغیرها، انطباق تقریبی وجود دارد.

چکیده انگلیسی:

Various parameters, such as rainfall, region height, evaporation rate, temperature, climate factors, drainage, topography and geology of the basin effect runoff in watersheds. Due to the interrelation of some of the mentioned parameters, their quality and effect on runoff may be different for each region. This paper presents a statistic assessment of the parameters that are effective on runoff and spatial zoning of surface water resources in central Zagross, west of Iran. The results showed a relationship between logarithmic distribution of surface runoff, and temperature and height variables with a 0.795 - 0.851 R2 coefficient of determination, applying statistical analysis and multi-variable regression method for the parameters. Considering 80 selected stations of the studying area with a correlation of 0.923, the runoff distribution in the form of discharge logarithm related to rain logarithm and height variable with confidence level of 95% showed meaningful and acceptable relation .The zoning plan was prepared through ArcGIS software on the basis of weighting effect index of each variable. The analysis of factors which affect runoff formation, and also analysis of the effect of the mentioned variables on preparing zoning plan showed tremendous movement of potentially appropriate water resources regions from south towards north and east of the studying area. Furthermore, there was approximate correspondence between hydrological parameters and determination of suitable water resources location, and statistic multi-variable regression analysis, logistic and weighting index determination of variables methods.

منابع و مأخذ:

ابریشم چی، ا.، تجریشی، م.، چهره نگار، ب. 1384. مدلهای استوکاستیک منطقه‌ای جریان سالانه حوزه‌های آبریز غرب ایران. مجله تحقیقات منابع آب ایران، 1 (1): 48-57.

جلال کمالی، ن.، صدقی،ح. 1387. مدل‌سازی اطلاعات محور سببی فرآیند پویای بارش-رواناب در حوضه کارون علیا. مجله دانش نوین کشاورزی، 4 (1): 27-40.

رستمی، ر.، صدقی،ح.، معتمدی، ع. 1388. تحلیل سیلاب حوضه‌ی دز. مجله مهندسی آب، 2 (1): 61-70.

صدقی، ح. 1371. ارزیابی و برآورد ابعاد حداکثر بارش سیلاب محتمل حوضه آبریز کارون در پل شالو به عنوان معیار طراحی سد کارون 3 ، شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران، 200 ص.

قنبرپور، م، ر. 1386. بررسی الگوهای استوکاستیک رواناب در مقیاس‌های زمانی و مکانی مختلف در برخی حوضه‌های آبریز جنوب غرب ایران. مجله تحقیقات منابع آب ایران، 3 (1): 36-44.

Abi-Zeid, I., and Bobée, B. 2004. The stochastic modeling of low flows by the alternating point processes approach: methodology and application. Journal of hydrology, 285(1): 41-61.

Ball, E. J., and Luk, K.c. 1998. Modeling spatial variability of rainfall over a catchment, Journal of Hydrological Engineering , 3(2): 122-130.

Chow, V. T., Maidment, D. R. and Mays, L.W. 1988. Applied Hydrology, New York, Mc Graw Hill Pub. p. 572

Durrans, S. R., and Pitt, R. 2004. Maximum likelihood estimates for coarsely  resolved precipitation Data, Journal of Hydrologic Engineering, 9:13-27.

Fervert, D. K., Cowan, M. S. and Lane,W. L. 1989. Use of stochastic hydrology in reservoir Operation. Journal of Irrigation and Drainage Engineering, ASCE, 115(3): 334-343.

Gabellani, S., Boni, G., Ferraris, L., Von Hardenberg, J., and Provenzale, A. 2007. Propagation of uncertainty from rainfall to runoff: A case study with a stochastic rainfall generator. Advances in water resources, 30(10): 2061-2071

Karvonen T., Koivusalo H., Jauhiainen M., Palko J. and Weppling K. 1999. A hydrological model for predicting runoff from different land use areas, Journal of Hydrology, 217: 253-265.

Mc.Cuen R. H. and Snyder, W. M. 1986. Hydrologic modeling: Statistical methods and applications, Englewood and Cliffs, N.J.; Prentice- H all Inc, 569 pp.

Mc.Cuen, R. H., and R. E. Beighley 2003. Seasonal flow frequency analysis, Journal of Hydrology, 279:.43-56.

Najafi M. R., 2003. Watershed modeling of rainfall excess transformation into runoff, journal of Hydrology, 270(.3-4): 273-281.

Sajikumar N. and Thandaveswara, P. S. 1999. A non-linear rainfall- runoff model using an artificial neural network; Journal of Hydrology, 216: 32-35.

Sanso, B., and Guenni, L. 1999. A stochastic model for tropical rainfall at a single location. Journal of hydrology, 214(1), 64-73.

Singh V. P., 1982. Applied modeling in catchments hydrology, Littleton, Colo; Water Resources Publication.

Singh, V. P. 1988. Hydrologic systems. v. 1. Rainfall-runoff modeling. Prentice Hall PTR, 960 pages.

Triola, M. F. 2008. Elementary statistics with multimedia study guide. Pearson Addison Wesley. 912 pp.

Viglione A, . Parajka, J. Rogger, J. L. Salinas, G. Laaha, Sivapalan, M. and Bloschl, G. 2013. Comparative assessment of predictions in ungagged basins-part 3: Runoff signatures in Austria; Hydrological Earth System Sciences; 17: 2263-2279.

Vogel R. M., and Stedinger, J. R., 1988. The value of stochastic stream flow models in Over year Reservoir Design Applications, Water reservoir Research. 24(9): 1483- 1490

Vogel R. M., and Sankarasubramanian, A. 2000. Spatial scaling properties of annual stream flow in the United States , Hydrological Sciences Journal,45(3): 465-476.

Viessman Jr, W., and Lewis, G. L. 1996. Introduction to Hydrology, HarperCollins College Publishers. New York. 760 PP.

Wright, D. B., Smith, J. A., and Baeck, M. L. 2014. Flood frequency analysis using radar rainfall fields and stochastic storm transposition. Water Resources Research, 50(2): 1592-1615.