تحلیل سبک‌شناختی حکایتی از تذکرةالاولیا عطار نیشابوری با رویکرد تحلیل گفتمان انتقادی

محورهای موضوعی : سبک شناسی (با ویژگی ادبی و هنری)

ویدا علی عسگری ¹ , فرهاد طهماسبی ² , ساره زیرک ³

1 - دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.
2 - دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد اسلامشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.
3 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

تاریخ دریافت : 1401/05/21 تاریخ پذیرش : 1401/07/06 تاریخ انتشار : 1402/07/01

کلید واژه: سبک شناسی گفتمانی, لایه نحوی, لایه کاربردشناسی, لایه واژگانی, تذکرةالاولیا,

چکیده مقاله :

سبک‌شناسی گفتمانی متأثر از تحلیل گفتمان انتقادی و زبان‌شناسی نقش‌گراست که در متن‌های ادبی از سطح جمله فراتر می‌رودو متن را در بافت موقعیت تحلیل می‌کند. در این شیوه علاوه بر تحلیل‌های سبک‌شناسی سنتی، محتوا، تأثیرگذاری افکار، ایدئولوژی و فضای آفرینش متن تبیین و بررسی می‌شود. این پژو هش به روش توصیفی – تحلیلی برای کشف و شناخت لایه‌های گوناگون تذکرةالاولیا به عنوان اثرعرفانی برجسته، رابطۀ لایه‌های متن و زبان و ایدئولوژی نویسنده را بررسی می‌کند. نتایج پژوهش نشان می‌دهدکه در لایه واژگان کاربرد واژگان دینی تحت تاثیر ایدئولوژی متن یعنی زهد و آخرت گرایی است وخواننده را به گفتمان زاهدانه ارجاع می‌دهد؛ بسامد فراوان وجوه اخباری و امری و افعال معلوم قطعیت و جزمیّت متن را در لایۀ نحوی در پی داشته است و در لایه کاربردشناسی وجه شناختی تصریحی و ترغیبی در قالب جملات اخباری فراوان بکاررفته است که نشان دهندۀ آگاهی، باور و شناخت نویسنده از موضوعاتی است که مطرح می‌کند و در واقع خواسته‌ها واحساسات درونی، دغدغه مندی‌های خود را در خلال حکایات به خوانندگان گوشزد می‌کند؛ کلان ‌لایۀ این حکایت ترغیب و تشویق آحاد مردم به ترک دنیا و پرهیز از نفسانیات است و بن ایدئولوژی آن زهد و آخرت گرایی است و وجه غالب گفتمان زاهدانه است.

چکیده انگلیسی:

Discourse stylistics is influenced by critical discourse analysis and role-oriented linguistics, which goes beyond the sentence level in literary texts and analyzes the text in the context of the situation. In this method, in addition to traditional stylistic analysis, content, influence of thoughts, ideology, and the atmosphere of text creation are explained and examined. This research uses a descriptive-analytical method to discover and recognize the various layers of Tazkirat al-Awliya as an outstanding mystical work, and examines the relationship between the layers of text, and language and ideology of the author. The results indicate that in the lexical level, the employment of religious vocabulary is influenced by the ideology of the text , highlighting the virtue and attention to the hereafter. This invites the reader to a world-hatred discourse of the text.  The high frequency of informative and imperative objects and active verbs has resulted in the certainty and dogmatism of the text in the syntactic layer, and in the layer of pragmatics, explicit and persuasive morphemes have been used in the form of many news sentences, which show the author's awareness, belief and understanding of the issues raised. As a matter of fact, the author informs others about his inner desires and feelings, concerns and truths that is bound to. In the meta level, the text encourages the reader to leave the material world behind, and to devote to virtuous and ascetic life manifested in the dominant discourse of the text.  

منابع و مأخذ:

کتاب‌ها احمدی، بابک (1388) چهار گزارش از تذکرة‌الاولیاء عطار، تهران: مرکز. استعلامی، محمد (1391) تذکرة‌الاولیا شیخ فرید الدین محمد عطار نیشابوری، تهران: زوار. پالمر، فرانک (1391) نگاهی تازه به معنی‌شناسی، ترجمه کوروش صفوی، تهران: ماد. پایا، علی (1383) فلسفۀ تحلیلی: مسایل و چشم‌اندازها، تهران: طرح نو. جرجانی، عبدالقاهر بن عبدالرحمان (1422ق) دلائل الاعجاز فی علم معانی، بیروت‌ـ لبنان: دارالکتب العلمیه. داد، سیما (1385) فرهنگ اصطلاحات ادبی، تهران: مروارید. شقاقی، ویدا (1386) مبانی صرف، تهران: سمت. شمیسا، سیروس (1375) بیان و معانی، تهران: فردوس صفوی، کوروش (1383) درآمدی بر معناشناسی، تهران: علوم و فرهنگ اسلامی. فرشیدور، خسرو (1382) دستور مفصل امروز، تهران: سخن. فتوحی رودمعجنی، محمد (1395) سبک‏شناسی نظریه‌ها، رویکردها و روش‌ها، تهران: علمی. عطار نیشابوری، شیخ محمد فریدالدین (1399) تذکره‌الاولیاء، تهران: سخن. مکاریک، ایرناریما، (1385) دانش‌نامۀ نظریه‌های ادبی معاصر، ترجمه مهران مهاجر و محمد نبوی، تهران: آگاه. یارمحمدی، لطف الله (1383) گفتمان‌شناسی رایج و انتقادی، تهران: هرمس. مقالات امینی، سادینا، طهماسبی، فرهاد، و زیرک، ساره. (1399). سبک‌شناسی گفتمانی غزلی از سعدی (با تکیه بر تحلیل دو لایۀ واژگانی و بلاغی). تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)، 12(46)، 129-152. doi: 10.30495/dk.2020.679752. آقاگل‌زاده، فردوس، و غیاثیان، مریم‌سادات. (1386). رویکردهای غالب در تحلیل‌ گفتمان انتقادی. زبان و زبان‌شناسی، 3(5)، 39-54. پورمظفری، داوود. (1396). کلان‌ساختار مقامات‌های صوفیان و نقش ایدئولوژیک آن. نقد ادبی، 10(۳۷)، ۲۹-۵۸. .dor:20.1001.1.20080360.1396.10.37.7.8 خراسانی، فهیمه، غلامحسین‌زاده، غلامحسین، حسینی، مریم، و سعیدی مهر، محمد. (1395). رمزگان و وجه: دو عامل متمایزکننده در سبک‌شناسی گفتمانی قصاید ناصرخسرو. جستارهای زبانی، ۷(۴)، ۱۷۵-۱۹۳. سجودی، فرزان، و اکبری، زینب. (1393). تحلیل انتقادی گفتمان «مقامات» مشایخ صوفیه. کهن‌نامه ادب پارسی، 5(4)، 73-97. زرقانی، سید مهدی، و اخلاقی، الهام. (1391). تحلیل ژانر شطح بر اساس نظریه کنش گفتار. ادبیات عرفانی، 4(6)، 61-80. doi: 10.22051/jml.2013.86. لطفی پور ساعدی، کاظم. (1371). درآمدی به سخن‌کاوی، زبان‌شناسی، 10(1)، 109ـ122. منابع لاتین Searle ,J., D. Vanderveken (1985) Foundation of illocutionary logic, Cambridge: Cambridge University Press.

_||_

Book Ahmadi, Babak (1997) Four reports of Attar’s Tazkiat- Al -Awliya, Tehran: Markaz. [In Persian] Attar Neyshaburi, Sheikh Mohammad Farid al -Din (2020) Tazkirat- al -Awliya, Tehran: Speech. [In Persian] Dad, Sima (2006) Glossary of literary terms, Tehran: Morvarid. [In Persian] Ecteaalami, Mohammad (2012) Al -Auliah Sheikh Fariduddin Mohammad Attar Neyshaburi, Tehran: Zawar. [In Persian] Fotouh Rodmaghi, Mohammad (2011) Theology typology, approaches and methods, Tehran: Elmi-farhangi. [In Persian] Jarjani, Abdul Qahir ibn Abdul Rahman (2020) The reasons for Al -Ajaz in Semantics, Beirut; Lebanon: Dar al -Kutb al -Umayyah. [In Persian] Makarik, Irnarima (2006) Encyclopedia of contemporary literary theories, Trans. Mehran Mohajer and Mohammad Nabavi, Tehran: Aqa. [In Persian] Palmer, Frank (2012) A new look at the semantic, Trans. Kuroush Safavi, Tehran: Mad. [In Persian] Paya, Ali (2004) Analytical philosophy: issues and vision, Tehran: New Design. [In Persian] Safavi, Kuroush (2004) An introduction to semantics, Tehran: Islamic Science and Culture. [In Persian] Searle,J. and D. Vanderveken (1985) Foundation of illocutionary Logic, Combridge: Cambridge University Press. [In Persian] Shaghaghi, Vida (2007) Principles of deviation, Tehran: Position. [In Persian] Yarmohammadi, Lotfollah (2004) The study of discourse analysis, Tehran: Hermes. [In Persian] Articles Agha Gol zadeh, F., & Ghiasian, M. S. (2007). Main approaches to critical discourse analysis. Language and Linguistics, 3(5), 39-54. [In Persian] Amini, S., Tahmasbi, F., & Zirak, S. (2020). Discourse stylistics of a qazal by Saadi (Focusing on two lexical and rhetoric layer analysis). Interpretation and Analysis of Persian Language and Literature Texts (Dehkhoda), 12(46), 129-152. doi: 10.30495/dk.2020.679752. [In Persian] Khorasani F, Gholamhoseinzadeh G, Hoseini M, & Saeedi Mehr M. (2016). Code and modality: Two distinguishing factors in the stylistic discourse analysis of Naser Khosro's odes. LRR, 7(4), 175-193. [In Persian] Lotfi Pour Saadi, Kazem (1992). Introduction to Speech, Linguistics, 10 (1), 122-109. [In Persian] Poormozaffari D. (2017). A macro-structure in mystical Maqâmâts and its ideological functions. LCQ, 10(37), 58-29. dor:20.1001.1.20080360.1396.10.37.7.8. [In Persian] Sojudi, F., & Akbari, Z. (2015). Critical discourse analysis of Sufi masters' “Maqamat”. Classical Persian Literature, 5(4), 73-97. [In Persian] Zarghani, M., & Akhlaghi, E. (2012). An Analysis of Shath by ‘Speech Act Theory’. Mystical Literature, 4(6), 61-80. doi: 10.22051/jml.2013.86. [In Persian] Latin References Searle ,J., D. Vanderveken (1985) Foundation of Illocutionary Logic, Combridge: Cambridge University Press.