-
مقاله
1 - تحلیل ستیزِ قدرت در شاهنامه (خاندان گشتاسپ) و سرود نیبلونگن از دیدگاه دیرینهشناسی و تبارشناسی فوکوتفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا) , شماره 5 , سال 14 , زمستان 1401از دیدگاه فوکو قدرت بر همة سازوکارهای تبادلات اجتماعی تسلط دارد و با حقیقت پیوند دارد. قدرت در هر جامعه و در هر دوره گفتمانهای خاصی را بهمنزلة حقیقت تولید میکند تا براساس طرح سراسربین فوکو سوژهها را نظارت، رام و هنجارمند کند و هویت ببخشد. فرایند قدرت با قدرتهای گفت چکیده کاملاز دیدگاه فوکو قدرت بر همة سازوکارهای تبادلات اجتماعی تسلط دارد و با حقیقت پیوند دارد. قدرت در هر جامعه و در هر دوره گفتمانهای خاصی را بهمنزلة حقیقت تولید میکند تا براساس طرح سراسربین فوکو سوژهها را نظارت، رام و هنجارمند کند و هویت ببخشد. فرایند قدرت با قدرتهای گفتمانی، پنهانی و انضباطی (تبارشناسی) بر جزئیترین کردارهایِ سوژهها نظارت دارد. در این مسیر در برهههایِ زمانی و مکانی گفتمانهایی تولید میشوند که فضایِ متخاصم و منازعاتِ معنایی ایجاد میکنند (دیرینهشناسی). از این دیدگاه جُستار حاضر با توجه به وجود زیرساختها، واحدهای گفتمانساز، کارکردهای گفتمانی و بهویژه گفتمانِ قدرت در داستان خاندان گشتاسپ و سرود نیبلونگن به تحلیل و تطبیق میپردازد تا شیوة تولید گفتمان قدرت و نسبت خاستگاههایِ گفتمانساز آن و نقش انسان در آنها را بررسی کند. این پژوهش تحلیلی _ توصیفی و تطبیقی است؛ نشان میدهد ساختار اصلی داستان گشتاسپ را گفتمانهای هویت دینی ـ سیاسی، هویت سیاسی و هویت شاه ایرانی شکل دادهاند. ساختار اصلیِ سرود نیبلونگن را گفتمانهای هویت دینی ـ سیاسی، هویت سیاسی، هویت شاه آلمانی و هویت طبقاتی (وزیر) شکل دادهاند. در پایان نتیجه میگیرد گفتمان هویت دینی _ سیاسی با واحدهای گفتمانسازِ مقدس بودن و جادو، غلبة گفتمانی دارد و بر روی هویتِ گفتمانهای دیگر تأثیرگذار است. قدرتمندترین و با دانشترین شخصیتها گشتاسپ و کریمهیلده هستند زیرا با روابطِ قدرت هنجارزده نشدند، عقایدِ شخصیتهای دیگر را با عقاید خود همراه کردند؛ اسفندیار و زیگفرید هم ابتدا با روابطِ قدرت هنجارزده نشدند ولی بعد با مناسبات حاکم همسو شدند. پرونده مقاله -
مقاله
2 - نشانه-معنا شناسی مکان در داستان زادن زالتفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا) , شماره 2 , سال 13 , تابستان 1400مطالعۀ تاثیر و کارکرد مکان ها، حاوی اطلاعات و معانی است که موضوع بحث دانش نشانه شناسی و بخصوص نشانه شناسی فرهنگی است. اصول نشانه شناسی که در بسیاری از دانش های ادراکی ریشه دارد، با تکیه بر مفهوم نشانه، و بررسی عوامل نشانگی با وجوه مختلف معنایی، می تواند گامی در جهت چکیده کاملمطالعۀ تاثیر و کارکرد مکان ها، حاوی اطلاعات و معانی است که موضوع بحث دانش نشانه شناسی و بخصوص نشانه شناسی فرهنگی است. اصول نشانه شناسی که در بسیاری از دانش های ادراکی ریشه دارد، با تکیه بر مفهوم نشانه، و بررسی عوامل نشانگی با وجوه مختلف معنایی، می تواند گامی در جهت معنا بخشی به این پدیده برای مخاطب باشد. در این راستا، این پژوهش با روش توصیفی-تحلیلی به بررسی مکان ها در داستان زادن زال در شاهنامۀ فردوسی پرداخته، تا با دیدگاهی معناگرا و تحلیل نقش نشانه های مکانی، انواع مکان را نمایان سازد، و با تکیه بر اصول علم نشانه-معناشناسی به بررسی فرآیندهای تاویل مکان ها در این داستان بپردازد. نتایج نشان می دهد، بیشتر رویدادهای داستان در کوه البرز که مکانی اساطیری است صورت می گیرد. حتی اکثر مکان های روایی این داستان نیز در کوه البرز قرار دارد و مکان های دیگر، بیشتر به فضا شدگی تمایل دارند و از مکان بودگی خود دور می شوند و جنبه تخیلی آنها نیرومندتر می گردد و نشانگی جدیدی را می پذیرند که ریشه در تجربیات ذهنی، همچون اسطوره ها، تاریخ، فرهنگ و خاطرات جمعی یک ملت دارد. مکان ها جنبه اسطوره ای داستان زادن زال را تقویت می کنند. پرونده مقاله -
مقاله
3 - بررسی مسئلۀ «خود» و «دیگری» در آثار میرزا ملکمخان ناظمالدولهتفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا) , شماره 1 , سال 15 , بهار 1402جامعۀ ایران در عصر قاجار و آستانۀ مشروطه جامعهای استبدادزده و مستضعف بود و مواجهه با غرب/دیگریِ متمدن و مقتدر، عمق عقبماندگیها و نابسامانیهای این مملکت را نمایاند و خودِ ناآگاه و بیدانش ایرانیان را در برابر چشمان بهتزدۀ آنان قرار داد. میرزا ملکمخان ناظمالدوله، چکیده کاملجامعۀ ایران در عصر قاجار و آستانۀ مشروطه جامعهای استبدادزده و مستضعف بود و مواجهه با غرب/دیگریِ متمدن و مقتدر، عمق عقبماندگیها و نابسامانیهای این مملکت را نمایاند و خودِ ناآگاه و بیدانش ایرانیان را در برابر چشمان بهتزدۀ آنان قرار داد. میرزا ملکمخان ناظمالدوله، منورالفکر دوران پیشامشروطیت، با آثار و رسالههایش در تهییج و چرخش افکار مردم به سوی دیگری و گریز از خویشتن سهم بزرگی داشت. او کوشید تا با زمینهسازی برای تغییر گفتمان قاجار و استقرار گفتمان دموکراسی، جامعة درحال احتضار ایران را احیا کند. پرسش اصلی این مقاله چگونگی بازتاب خود و دیگری در مکتوبات ملکم و تأثیر رویکرد او در شکلگیری هویت ایرانی متجدد است. پژوهش حاضر نشان میدهد ملکم با اتخاذ سازوکارهایی سیاسی، ضمن افشاگری اوضاع داخلی کشور و نقد صریح شرایط موجود، همچنین تلاش برای به حاشیه راندن و حذف گفتمان دیرین سلطنتطلبی در ایران، به برجستهسازی گفتمان اروپایی و تقدیم جایگاه دیگری ارتقادهنده و توسعهبخش به غرب و فرهنگ و مظاهر تمدن غربی میپردازد و مساعی قلم وی مصروف استقرار گفتمان آزادیخواهِ قانونمدار ازطریق حذف خود و پذیرش غیر است. در این تحقیق، مسئلۀ خود و دیگری از منظر ملکم، با بررسی مجموعه آثار وی و کاربست روش توصیفی ـ تحلیلی بررسی میشوند. پرونده مقاله -
مقاله
4 - تحلیل سبکشناختی حکایتی از تذکرةالاولیا عطار نیشابوری با رویکرد تحلیل گفتمان انتقادیتفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا) , شماره 3 , سال 15 , پاییز 1402سبکشناسی گفتمانی متأثر از تحلیل گفتمان انتقادی و زبانشناسی نقشگراست که در متنهای ادبی از سطح جمله فراتر میرودو متن را در بافت موقعیت تحلیل میکند. در این شیوه علاوه بر تحلیلهای سبکشناسی سنتی، محتوا، تأثیرگذاری افکار، ایدئولوژی و فضای آفرینش متن تبیین و بررسی میش چکیده کاملسبکشناسی گفتمانی متأثر از تحلیل گفتمان انتقادی و زبانشناسی نقشگراست که در متنهای ادبی از سطح جمله فراتر میرودو متن را در بافت موقعیت تحلیل میکند. در این شیوه علاوه بر تحلیلهای سبکشناسی سنتی، محتوا، تأثیرگذاری افکار، ایدئولوژی و فضای آفرینش متن تبیین و بررسی میشود. این پژو هش به روش توصیفی – تحلیلی برای کشف و شناخت لایههای گوناگون تذکرةالاولیا به عنوان اثرعرفانی برجسته، رابطۀ لایههای متن و زبان و ایدئولوژی نویسنده را بررسی میکند. نتایج پژوهش نشان میدهدکه در لایه واژگان کاربرد واژگان دینی تحت تاثیر ایدئولوژی متن یعنی زهد و آخرت گرایی است وخواننده را به گفتمان زاهدانه ارجاع میدهد؛ بسامد فراوان وجوه اخباری و امری و افعال معلوم قطعیت و جزمیّت متن را در لایۀ نحوی در پی داشته است و در لایه کاربردشناسی وجه شناختی تصریحی و ترغیبی در قالب جملات اخباری فراوان بکاررفته است که نشان دهندۀ آگاهی، باور و شناخت نویسنده از موضوعاتی است که مطرح میکند و در واقع خواستهها واحساسات درونی، دغدغه مندیهای خود را در خلال حکایات به خوانندگان گوشزد میکند؛ کلان لایۀ این حکایت ترغیب و تشویق آحاد مردم به ترک دنیا و پرهیز از نفسانیات است و بن ایدئولوژی آن زهد و آخرت گرایی است و وجه غالب گفتمان زاهدانه است. پرونده مقاله -
مقاله
5 - سبکشناسی گفتمانی غزلی از سعدی (با تکیه بر تحلیل دو لایۀ واژگانی و بلاغی)تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا) , شماره 5 , سال 12 , زمستان 1399سبک شناسی گفتمانی از ترکیب دو روش سبک شناسی لایه ای و تحلیل گفتمان پدید می آید و به تحلیل سبک شناختی آثار ادبی از منظر تحلیل گفتمانی می پردازد؛ تاکید این شیوه بر بافت موقعیتی (بیرونی) و تعامل آن با بافت متن (درونی) است؛ کلان گفتمان های رایج و غالب عصر سعدی، گفتما چکیده کاملسبک شناسی گفتمانی از ترکیب دو روش سبک شناسی لایه ای و تحلیل گفتمان پدید می آید و به تحلیل سبک شناختی آثار ادبی از منظر تحلیل گفتمانی می پردازد؛ تاکید این شیوه بر بافت موقعیتی (بیرونی) و تعامل آن با بافت متن (درونی) است؛ کلان گفتمان های رایج و غالب عصر سعدی، گفتمان نهاد دینی_عرفانی و گفتمان نهاد حکومتی _سیاسی و گفتمان نهاد عامه / رعیت است؛ پرسش اصلی این پژوهش، آن است که این گفتمان ها چگونه در گفتمان عاشقانه که گفتمان غالب در غزل های سعدی است تاثیر گذاشته و گفتمان فرآیندی عاشقانه را پدید آورده اند؛ نتایج پژوهش نشان می دهد که گفتمان های غالب از طریق تعامل و تقابل گفتمانی در سیمای شخصیت های اصلی غزل سعدی یعنی عاشق و معشوق باز تولید شده و روابط میان نهادهای دینی_عرفانی و حکومتی _سیاسی به عنوان نهادهای قدرتمند و گفتمان ساز از طرفی و نهاد تحت سلطه و پذیرندۀ عامه / رعیت از طرف دیگر به نمایش گذاشته شده است. روش تحقیق در این پژوهش توصیفی- تحلیلی است. پرونده مقاله -
مقاله
6 - بازتاب بحران هویت زن امروزی در رمان احتمالاً گمشدهام (از منظر نشانهشناسی اجتماعی)زبان و ادب فارسی واحد سنندج , شماره 4 , سال 13 , پاییز 1400برخی از زنان نویسنده معاصر ایرانی در مرحلهای از نویسندگی خود، به ماهیت و چیستی هویت زنان میپردازند. راوی رمان احتمالا گمشدهام نیز در پی خودآگاهی و کشف هویت فردی است و در این مسیر دچار بحران هویت شده و سعی در فائق آمدن بر این بحران دارد. نشانهشناسی یکی از روشهای پژ چکیده کاملبرخی از زنان نویسنده معاصر ایرانی در مرحلهای از نویسندگی خود، به ماهیت و چیستی هویت زنان میپردازند. راوی رمان احتمالا گمشدهام نیز در پی خودآگاهی و کشف هویت فردی است و در این مسیر دچار بحران هویت شده و سعی در فائق آمدن بر این بحران دارد. نشانهشناسی یکی از روشهای پژوهشی میانرشتهای است که به تحلیل نشانهها میپردازد و در خوانش متون ادبی برای درک معانی نهفته در آنها کارگشاست. در این مقاله کوشش شده است با بهرهگیری از رویکرد نشانههای اجتماعی، رمزگانهای اجتماعی در رمان احتمالا گمشدهام اثر سارا سالار بررسی و تحلیل شود. بررسی رمان احتمالا گمشدهام از دیدگاه نشانهشناسی اجتماعی بیانگر آن است که نویسنده در بازنمایی و القای مفهوم مورد نظر خود یعنی بحران هویت موفق بوده است. سارا سالار حضور نشانههای اجتماعی را در رمزگانهای هویتی مانند مکان، پوشاک، خوراک و نام به تصویر کشیده؛ بویژه از طریق تداعی مکانهای گذشته و نیز بینام بودن شخصیت اصلی، بر این مفهوم تاکید میکند. نشانههای آداب اجتماعی نیز در این رمان فراواناند. نویسنده از روشهای گوناگونِ ارتباط غیرکلامی (مانند لحن و اطوار) به عنوان بستری برای بازتاب مفهوم گمگشتگی هویت بهره برده است؛ به این صورت که لحن گفتاری توهینآمیز و غیر همدلانه در گفتوگوهای ذهنی راوی نیز در خدمت القای مفهوم بحران هویت است. پرونده مقاله -
مقاله
7 - نشانهشناسی اجتماعی غزلی از خواجوی کرمانی بر اساس نظریه چندلرزبان و ادب فارسی واحد سنندج , شماره 1 , سال 14 , بهار 1401چکیده نشانهشناسی اجتماعی در مقام روشی برای خوانش متون ادبی، وارد عملکرد فرایندهای پردازشی نشانهها و چگونگی خلق معنی میشود. در این روش هم صاحب اثر هم خوانشگر آن مبتنی بر اندوختههای ذهنی و تجربیات زندگی خود، در فرایندهای خلق معانی حضور مییابند. در این پژوهش غزلی از خ چکیده کاملچکیده نشانهشناسی اجتماعی در مقام روشی برای خوانش متون ادبی، وارد عملکرد فرایندهای پردازشی نشانهها و چگونگی خلق معنی میشود. در این روش هم صاحب اثر هم خوانشگر آن مبتنی بر اندوختههای ذهنی و تجربیات زندگی خود، در فرایندهای خلق معانی حضور مییابند. در این پژوهش غزلی از خواجوی کرمانی با رویکرد نشانهشناسی اجتماعی و به روش توصیفی-تحلیلی بررسی شده است. رویکرد نظری به کار گرفته شده مبتنی بر نظریات دنیل چندلر است که بر اساس آن به تجزیه و تحلیل چگونگی کنشهای رمزگان اجتماعی و متنی و تفسیری حاضر در غزل، پرداخته شده است. بستر عملکرد رمزگان اجتماعی در این غزل، رمزگان زیباییشناختی از شمار رمزگان متنی است که در آنها خواجو با بهرهگیری از احضار گفتمانهای متفاوت، رمزگان تفسیری را نیز در فرایندهای معناپردازی سهیم کرده است. آنچه به عنوان دستآورد و نتیجهی چنین پژوهشی دارای اهمیت است، دستیابی به شیوهی راهبردی جهت خوانش متون است که در آن با تمرکز بر فرایندهای پردازشی نشانهها و چگونگی خلق معنا، میتوان به لایههای غایب و خاموش متن دست یافت. پرونده مقاله -
مقاله
8 - بررسی قرار دادهای تعاملی در تفسیر نسفی د رمقایسه با بخش ترجمه کشف الاسرا ر میبدی بر اسا س نظریه نورمن فرکلافزبان و ادب فارسی واحد سنندج , شماره 5 , سال 14 , زمستان 1401تفسیر نسفی" اثر "نجم الدین نسفی" یکی از مهمترین آثار قرن پنجم و ششم هجری است که نویسنده در آن ترجمه ای مسجع از قرآن ارائه داده است و از دیگر تفاسیر مهم این دوره تفسیر "کشف الاسرار و عدة الابرار" اثر "ابوالفضل میبدی" است که نویسنده قرآن را با دیدی عرفانی تفسیر کرده است. چکیده کاملتفسیر نسفی" اثر "نجم الدین نسفی" یکی از مهمترین آثار قرن پنجم و ششم هجری است که نویسنده در آن ترجمه ای مسجع از قرآن ارائه داده است و از دیگر تفاسیر مهم این دوره تفسیر "کشف الاسرار و عدة الابرار" اثر "ابوالفضل میبدی" است که نویسنده قرآن را با دیدی عرفانی تفسیر کرده است. تحلیل گفتمان این دو کتاب می تواند اصول اعتقادی و ایدئولوژی نویسندگان را به خوبی نشان دهد. یکی از نظریه های مهم در زمینه تحلیل گفتمان، نظریه "نورمن فرکلاف" است که در آن رابطه میان ملاکهای درونی و بیرونی متن بررسی می شود. فرکلاف متن را در سه محور توصیف، تفسیر و تبیین بررسی می کند و یکی از موضوعاتی که دربخش توصیف متن به آن پرداخته می شود، این است که نویسنده از کدامیک از قرار دادهای تعاملی استفاده کرده است و نظام نوبت گیری برای سخن گفتن در متن چگونه اداره می شود؟ بررسی این موضوع به روابط قدرت میان دو طرف گفتگو بستگی دارد. گاهی مفسران با توضیحات اضافه ای که در ترجمه خود می آورند این امکان را به پژوهشگر می دهند که ساختار فکری آنان را دراین زمینه مشخص کند. در بررسی های به عمل آمده، نسفی با توجه به اطلاعات تاریخی و تفسیری خود در این زمینه قوی تراز میبدی عمل کرده است. در این مقاله نویسندگان با روش توصیفی- تحلیلی و کتابخانه ای در صدد هستند گفتمان موجود در ترجمه این دو کتاب را در زمینه قرار دادهای تعاملی مورد بررسی قرار دهند. پرونده مقاله -
مقاله
9 - جستاری در رئالیسم و انواع واقعگرایی در شعر فریدون توللیزبان و ادب فارسی واحد سنندج , شماره 5 , سال 13 , زمستان 1400رئالیسم به مثابة مکتبی ادبی در قرن نوزدهم، در پی تحولات فلسفی، علمی و اجتماعی-سیاسی نمود یافت؛ امّا توجّه به واقعیّت در مغرب زمین و ادب کهن فارسی مسبوق است. نمود واقعیّتهای تلخ اجتماعی در ادب معاصر، ابزاری برای خیزش مشروطهخواهی گردید. از دورة پسامشروطه با نگرههای رئا چکیده کاملرئالیسم به مثابة مکتبی ادبی در قرن نوزدهم، در پی تحولات فلسفی، علمی و اجتماعی-سیاسی نمود یافت؛ امّا توجّه به واقعیّت در مغرب زمین و ادب کهن فارسی مسبوق است. نمود واقعیّتهای تلخ اجتماعی در ادب معاصر، ابزاری برای خیزش مشروطهخواهی گردید. از دورة پسامشروطه با نگرههای رئالیستی همراه با تمایلات سوسیالیستی مواجه میشویم، این گرایشها با کنارهگیری رضاشاه از قدرت شدّت یافت. فریدون توللی شاعر برجستة معاصر، کار ادبی و هنری خود را از این دوران آغاز کرد. او توانست بوطیقای شعر سنّتی و آزاد را با یکدیگر پیوند دهد. حضور قاطع و تأثیرگذار او در شعر نو تغزلی و رمانتیک سبب گردید که جنبة دیگر شعر او که همانا رئالیسم است، در محاق رود. پژوهش حاضر با روش توصیفی-تحلیلی به این بخش از اشعار وی میپردازد. دستاوردهای پژوهش نشان میدهد؛ توللی که در دورة نخست شاعری، ندای عصر خویش بود و با رویکرد رئالیسم اجتماعی با شور و هیجان و توسّل به طنز، مبارزهای بیامان را با کژمداری، بیداد و سلطهجویی استعمار دنبال میکرد، در پی تلخکامی شکست نهضت ملّی سال ۳۲، سرایش شعر غنائی را وجهة همّت خود ساخت و ازاینپس، نمودهای رئالیستی در شعر او به شیوة سنّتی اعم از توصیفی و اعتراضی محدود گردید. هرچند که در دو دفتر آخر وی، واقعگرایی اعتراضی نمود بارزتری یافت. پرونده مقاله -
مقاله
10 - تحلیلِ ستیزِ قدرت در شاهنامه و ایلیاد از دیدگاه فوکو (با تکیه بر خاندانِ لهراسپ و پریام)جستار نامه: ادبیات تطبیقی (فارسی- انگلیسی) , شماره 4 , سال 4 , پاییز 1399از دیدگاه فوکو قدرت بر همة ساز و کارهای تبادلات اجتماعی تسلّط دارد و از طریق برخی نیروها نظیر قدرتِ گفتمانی، قدرتِ مشرف بر حیات و قدرتِ انضباطی (تبارشناسی) به اهدافش میرسد تا بر جزئیترین کردارهایِ سوژهها نظارت داشته باشد. در این مسیر در بُرهههایِ زمانی و مکانی، گفتم چکیده کاملاز دیدگاه فوکو قدرت بر همة ساز و کارهای تبادلات اجتماعی تسلّط دارد و از طریق برخی نیروها نظیر قدرتِ گفتمانی، قدرتِ مشرف بر حیات و قدرتِ انضباطی (تبارشناسی) به اهدافش میرسد تا بر جزئیترین کردارهایِ سوژهها نظارت داشته باشد. در این مسیر در بُرهههایِ زمانی و مکانی، گفتمانهای بسیاری تولید میشوند که فضایِ متخاصم و منازعاتِ معنایی ایجاد میکنند (دیرینهشناسی). جُستار حاضر با توجّه به وجود زیرساختها، واحدهای گفتمانساز، کارکردهای گفتمانی و بویژه گفتمانِ قدرت در دو متن (خاندان لهراسپ و خاندان پریام) به تحلیل و تطبیق میپردازد تا شیوة تولید گفتمانها، خاستگاههایِ گفتمانساز و گفتمانِ قدرت را بررسی کند. این پژوهشْ تحلیلی _ توصیفی، تطبیقی و نظریّه بنیاد است و نشان میدهد ساختار اصلی داستان لهراسپ را کلانْگفتمانهای هویّت دینی _ سیاسی، هویّت سیاسی و هویّت شاه شکل دادهاند. ساختار اصلیِ داستان پریام را کلانْگفتمانهای هویّت طبقاتی خدایان، هویّت دینی _ سیاسی و هویّت فرهنگی_ملّی (خانواده) شکل دادهاند. این مقاله روشن میسازد که از ترکیبِ واحدهای گفتمانسازِ پُر بسامدی چون تقدیرگرایی، مقدّسبودن و ... گفتمان هویّت دینی _ سیاسی شکل گرفته و توانسته بر روی هویّت گفتمانهای دیگر تأثیر بیشتری بگذارد. قدرتمندترین و با دانشترین شخصیّتها در این دو خاندان، گشتاسپ و پاریس میباشند، زیرا با روابطِ قدرت هنجارزده نشدند، عقایدِ شخصیّتهای دیگر را تغییر و به سمت عقاید خود سوق دادند. پرونده مقاله -
مقاله
11 - از طرد تا حذف شدن سیاوش از منظر نشانهشناسی فرهنگی در شاهنامه فردوسیجستار نامه: ادبیات تطبیقی (فارسی- انگلیسی) , شماره 5 , سال 3 , زمستان 1398نشانهشناسی فرهنگی مفهومی است که در پی گزینش عناصر فرهنگی به عنوان نخستین موضوعات مورد بررسی از سوی نشانهشناسان ایجاد شد. این دانش با بهره جستن از عناصر فرهنگی، فهم و درک بهتری از فرهنگ خود و دیگری ارائه میدهد. شاهنامه فردوسی از جمله متونی است که به واسطۀ برخورد با اق چکیده کاملنشانهشناسی فرهنگی مفهومی است که در پی گزینش عناصر فرهنگی به عنوان نخستین موضوعات مورد بررسی از سوی نشانهشناسان ایجاد شد. این دانش با بهره جستن از عناصر فرهنگی، فهم و درک بهتری از فرهنگ خود و دیگری ارائه میدهد. شاهنامه فردوسی از جمله متونی است که به واسطۀ برخورد با اقوام مختلف در زمرۀ متون چند فرهنگی است. از این رو تلاش میشود، در این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی از طرد تا حذف شدن سیاوش در شاهنامه از منظر نشانه شناسی فرهنگی و تبیین جایگاه او از نظر خود و دیگری بررسی گردد. پرسش اصلی مقاله حاضر این است که چرا سیاوش در نزد خاندان خود نیز دیگری انگاشته میشود. و نیز هدف این پژوهش گسترش دامنۀ مطالعات نشانهشناسی فرهنگی و فراهم کردن ابزارهای تحلیلی و نظریه بنیاد در تحلیل متن است. نتایج تحقیق نشان میدهد که سیاوش نه تنها از دیدگاه تورانیان دیگری انگاشته شده؛ بلکه در درون کشور خود نیز از دیده نزدیکترین کس به او (پدرش) فردی مساله ساز است و باید از مرکز حکومت دور گردد. و به نوعی او خودی دیگری محسوب میشود پرونده مقاله -
مقاله
12 - فقر و رفاه: تحلیل رمزگانهای اجتماعی در رمان «بازی آخر بانو»جستار نامه: ادبیات تطبیقی (فارسی- انگلیسی) , شماره 25 , سال 7 , پاییز 1402نشانهشناسی اجتماعی، موقعیتهای اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی سوژه را عامل اصلی در تعیین کنشهای او معرفی میکند. در رمان بازی آخر بانو، جایگاه اجتماعی سوژههای اصلی رمان در طی زمان و از فقر به رفاه تغییر مییابد. هدف این مقاله، نشان دادن تحول رمزگانهای اجتماعی در نتیجۀ ت چکیده کاملنشانهشناسی اجتماعی، موقعیتهای اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی سوژه را عامل اصلی در تعیین کنشهای او معرفی میکند. در رمان بازی آخر بانو، جایگاه اجتماعی سوژههای اصلی رمان در طی زمان و از فقر به رفاه تغییر مییابد. هدف این مقاله، نشان دادن تحول رمزگانهای اجتماعی در نتیجۀ تغییر شرایط از فقر به رفاه و جابهجایی طبقۀ اجتماعی سوژه است. مقاله با روش توصیفی ـ تحلیلی سه رمزگان رفتار، خوراک و لحن را در دو وضعیت فقر و رفاه بررسی کرده است. یافتههای پژوهش نشان میدهد تغییر در شرایط اقتصادی به تنهایی رمزگان اجتماعی را که سوژه در موقعیتهای مختلف به کار میگیرد و نیز تمایزهای اجتماعی را، تبیین نمیکند، بلکه هنجار حاکم بر شخصیت سوژه نقشی بسیار تعیینکننده در رفتارها، گزینشها و لحن او دارد. غلبۀ هنجار عینی بر شخصیت سوژه باعث میشود، سوژه هم زمان با تغییر در شرایط عینی تغییر کند، اما غلبۀ هنجار ارزشی سبب تأخیر در تغییر سوژه میشود؛ بدین صورت که شرایط تغییر مییابد، اما سوژه تنها پس از اطمینان به همسانی شرایط با هنجار ارزشیاش، با آن همراهی رمزگانی میکند. پرونده مقاله -
مقاله
13 - پیرامتنیت در مثنوی طاقدیس و مثنوی معنویپژوهش های نقد ادبی و سبک شناسی , شماره 2 , سال 6 , تابستان 1394مثنوی طاقدیس اثر ملا احمد نراقی به تقلید ازمثنوی معنوی سروده شده و همچون این اثر سترگ درآن موضوعات فراوانی از دیدگاه عرفان و مذهب مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است. در این مقاله میزان تاثیر پذیری مشترک حکایات مثنوی طاقدیس (به عنوان زبر متن) و مثنوی معنوی (به عنوان زیرم چکیده کاملمثنوی طاقدیس اثر ملا احمد نراقی به تقلید ازمثنوی معنوی سروده شده و همچون این اثر سترگ درآن موضوعات فراوانی از دیدگاه عرفان و مذهب مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است. در این مقاله میزان تاثیر پذیری مشترک حکایات مثنوی طاقدیس (به عنوان زبر متن) و مثنوی معنوی (به عنوان زیرمتن) از قصص قرآنی (به عنوان سر متن) بر مبنای نظریۀ پیرامتنیت ژرار ژنت واکاوی شده است. یافتههای این مقاله نشان میدهد که هم مولانا و هم نراقی برای تبیین فرم واندیشه درحکایات خویش از قصص قرآنی، فرهنگ عامیانه، متون عرفانی پیشین و ... به عنوان "سرمتن" بهره جستهاند و بنابراین براساس نظریۀ ژنت میتوان حاصل کار آنها را نتیجۀ ارتباط بینامتنیای دانست که با دیگر متون برقرار ساختهاند. پرونده مقاله -
مقاله
14 - بررسی آداب و آرای صوفیان در مورد زکات و سؤالادبیات عرفانی و اسطوره شناختی , شماره 5 , سال 11 , زمستان 1394آداب و رسوم متصوّفه که متضمّن ابعاد و زوایای مختلف عقاید و اندیشههای آنها است، از تعالیم اسلامی مایه گرفته است، اما بنا به دلایلی در مسیر تطّور و تحّول خود، شکلی متفاوت یافته است. زکات به عنوان فریضهای دینی و سؤال به عنوان پدیدهای اجتماعی، از جمله آدابی هستند که صوفی چکیده کاملآداب و رسوم متصوّفه که متضمّن ابعاد و زوایای مختلف عقاید و اندیشههای آنها است، از تعالیم اسلامی مایه گرفته است، اما بنا به دلایلی در مسیر تطّور و تحّول خود، شکلی متفاوت یافته است. زکات به عنوان فریضهای دینی و سؤال به عنوان پدیدهای اجتماعی، از جمله آدابی هستند که صوفیه نگاهی متمایز از شریعت بدان دارند؛ از جمله این تفاوت نگرشها، اعتقاد به واجب نبودن زکات بر صوفیان، تجویز سؤال و دریوزگی و ترجیح آن بر دریافت زکات بوده است. در این مقاله، ضمن بیان دیدگاههای اهل شریعت و طریقت درباره زکات و سؤال، به بررسی و تحلیل عواملی که سبب شکلگیری رویکرد متفاوت متصوّفه به این دو موضوع شده است، میپردازیم. پرونده مقاله -
مقاله
15 - بازتاب تمثیلی نفس امّاره در مثنوی مولویادبیات عرفانی و اسطوره شناختی , شماره 1 , سال 12 , بهار 1395مولوی در مثنوی بر اهمیت شناخت نفس تأکید کرده است. وی برای به تصویر کشیدن نفس که مفهومی مجرد، انتزاعی و دور از ادراک انسان است، از میان مواد سازنده صور خیال، از تمثیل بهره گرفته تا بین نفس انسان و عناصر طبیعت ارتباط برقرار کند. از مراتب و درجات نفس نیز به نفس امّاره بیشت چکیده کاملمولوی در مثنوی بر اهمیت شناخت نفس تأکید کرده است. وی برای به تصویر کشیدن نفس که مفهومی مجرد، انتزاعی و دور از ادراک انسان است، از میان مواد سازنده صور خیال، از تمثیل بهره گرفته تا بین نفس انسان و عناصر طبیعت ارتباط برقرار کند. از مراتب و درجات نفس نیز به نفس امّاره بیشتر توجه داشته و کوشیده است زشتی های آن را از طریق تمثیل های حیوانی و استفاده از عناصر اربعه و جمادات در حکایت ها بازگو کند و بدین وسیله، نکات تعلیمی و اخلاقی در باب تحذیر از نفس امّاره را با شیوه ای غیر مستقیم و تأثیرگذار بر ذهن و روان مخاطب جاری سازد. هدف این پژوهش، بررسی مفهوم تمثیلی نفس امّارهدر سه دفتر اول مثنوی معنوی است. بدین منظور تمثیل های نفس امّاره از سه دفتر اول استخراج و به دو گروه تمثیل های حیوانی و موجودات خیالی و تمثیل های عناصر اربعه و جمادات تقسیم شده اند. بسامد و میزان استفاده از این تمثیل ها نیز از طریق نمودارها نشان داده شده است تا نتیجه تحقیق عینی تر و ملموس تر گردد. در تمثیل های دسته اول، موجودات خیالی بیشترین بسامد را نسبت به حیوانات دارند و در تمثیل های عناصر اربعه و جمادات، آتش بیشتر از عناصر دیگر در مفهوم نفس امّاره ظاهرگشته است. پرونده مقاله -
مقاله
16 - تحلیل نشانه های ارتباطی «نامه» بر اساس مدل ارتباطی رومن یاکوبسن با تحلیل نامۀ حرّه ختّلی از تاریخ بیهقیبهارستان سخن , شماره 4 , سال 20 , پاییز 1402در فرایند برقراری ارتباط و در مسیر توسعۀ شکل های مختلف ارتباطی، نامه، به عنوان گونه ای از زبانِ نوشتاری، به خوبی توانست جای خود را در برقراری ارتباط مؤثّر و ماندگار پیدا کند. امکانات ویژۀ ارتباطی در نامه، از جمله رویارویی ذهنی نویسنده با گیرندۀ پیام و امکان توسعۀ کارکر چکیده کاملدر فرایند برقراری ارتباط و در مسیر توسعۀ شکل های مختلف ارتباطی، نامه، به عنوان گونه ای از زبانِ نوشتاری، به خوبی توانست جای خود را در برقراری ارتباط مؤثّر و ماندگار پیدا کند. امکانات ویژۀ ارتباطی در نامه، از جمله رویارویی ذهنی نویسنده با گیرندۀ پیام و امکان توسعۀ کارکردهای ارتباطی، از امتیازات این گونۀ نوشتاری است. امتیازی که بسیاری از سیاستمداران، نویسندگان و هنرمندان را با وجود دسترسی به گونه های مختلف ارتباطی، به سمت نگارش نامه هایی سوق داد که علاوه بر ارزش ادبی، از نشانه های مختلف ارتباطی نیز برخوردارند. در این پژوهش به روش توصیفی- تحلیلی و بر اساس نظریه رومن یاکوبسن، توانمندی های ارتباطیِ زبان در نامه جستجو میشود. گرچه رویکرد اصلی یاکوبسن به زبان شناسی و شعرشناسی معطوف است، امّا نتایج حاصل از این پژوهش نشان می دهد، حضور گستردۀ نشانه های ارتباطی زبان در نامه، امکان بهره برداری از آراء او را برای نشان دادن قدرت این گونۀ ادبی در برقراریِ ارتباط مؤثّر، فراهم می کند. انتخاب نامۀ حرّه ختّلی به امیر مسعود از تاریخ بیهقی، با توجّه به وجود تمام عناصر مورد نظر یاکوبسن (پیام، گیرنده، فرستنده، رمز، زمینه، تماس) و نقش ها و کارکردهای ارتباطی موجود در آن (عاطفی، همدلی، ترغیبی، فرازبانی، ادبی، ارجاعی) بوده است. پرونده مقاله -
مقاله
17 - تقابل و تعامل با دیگری در شاهنامه فردوسی از منظر نشانه شناسی فرهنگی (از گیومرت تا فریدون)پژوهشنامه ادب حماسی (فرهنگ و ادب سابق) , شماره 1 , سال 15 , زمستان 1398تقابل و تعامل با دیگری در فردوسی از منظر نشانه شناسی فرهنگی (از گیومرت تا فریدون) فرهاد طهماسبی* دانش یار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانش گاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات، تهران، ایران. تاریخ دریافت: 2/11/1397 تاریخ پذیرش: 30/4/1398 چکیده این مقاله موضوع تق چکیده کاملتقابل و تعامل با دیگری در فردوسی از منظر نشانه شناسی فرهنگی (از گیومرت تا فریدون) فرهاد طهماسبی* دانش یار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانش گاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات، تهران، ایران. تاریخ دریافت: 2/11/1397 تاریخ پذیرش: 30/4/1398 چکیده این مقاله موضوع تقابل و تعامل فرهنگی را از منظر نشانه شناسی فرهنگی، در بخش اساطیری، مورد بررسی قرار می دهد. در ابتدا مفاهیمی هم چون خود و دیگری، طرد و جذب، آرامش و آشوب و سپهر فرهنگی که از مفاهیم بنیادین نشانه شناسی فرهنگی به شمار می آیند، به کوتاهی توضیح داده می شود. سپس با تکیه بر متن، مصادیق این مفاهیم، تحلیل و تشریح می گردد. روش پژوهش توصیفی - تحلیلی و برمبنای نظریه های نشانه شناسی فرهنگی است و نتایج نشان می دهد که بنابر متن فردوسی، فرهنگ ایرانی بنابه دلایل گوناگون، فرهنگی پذیرا بوده و در شرایط مختلف با دیگران نه فقط تقابل بل که تعامل هم داشته و از قدرت جذب و ترکیب قابل توجهی برخوردار بوده است، اما همواره به ثبات و تکرار چرخه وار بر مبنای سپهر فرهنگی نهادینه شده در آن، روی خوش نشان داده و از تغییر بنیادین روی گردان بوده است. کلیدواژه ها: خود و دیگری، تعامل و تقابل، مرکز و حاشیه، جذب و طرد، شاهنامۀ فردوسی. * . farhad.tahmasbi@yahoo.com پرونده مقاله -
مقاله
18 - بازتاب مسایل اجتماعی ـ فرهنگی در مثنوی معنوی مولاناپژوهشنامه ادب حماسی (فرهنگ و ادب سابق) , شماره 1 , سال 6 , تابستان 1389هدف این مقاله راه یافتن به پیشزمینههای اجتماعی ـ فرهنگی در قصههای مثنوی مولاناست، تا از این طریق بتوان به تصویری از سیمای جامعة عصر وی دست یافت. به همین منظور پس از گزینش نود قصه از شش دفتر مثنوی که دارای زمینههای اجتماعی آشکارتر بوده، به طبقهبندی طبقات، اصناف و مش چکیده کاملهدف این مقاله راه یافتن به پیشزمینههای اجتماعی ـ فرهنگی در قصههای مثنوی مولاناست، تا از این طریق بتوان به تصویری از سیمای جامعة عصر وی دست یافت. به همین منظور پس از گزینش نود قصه از شش دفتر مثنوی که دارای زمینههای اجتماعی آشکارتر بوده، به طبقهبندی طبقات، اصناف و مشاغل اجتماعی و تحلیل مباحث اجتماعی ـ فرهنگیِ بازتاب یافته در این قصهها پرداخته شده است. در این پژوهش بیشتر به یکی از لایههای متن یعنی مسایل اجتماعی ـ فرهنگی و نقطة عزیمت در روایتها که همانا واقعیتهای خوب یا بد اجتماعی ـ فرهنگی است توجه شده است. نتیجة بدست آمده، جامعة عصر شاعر را گرفتار آداب و رسوم تقلیدی، ستم، فساد، دروغ و ریاکاری، بلاهت و جهل، سطحی نگری، ستیز، قتل، دزدی و... نشان میدهد. پرونده مقاله -
مقاله
19 - تحلیلی بر عوامل مؤثر در قطعه قطعه شدن اراضی زراعی در شهرستان خمین (نمونه موردی: روستای میشیجان علیا)فصلنامه علمی برنامه ریزی منطقه ای , شماره 5 , سال 5 , زمستان 1394قطعه قطعه شدن اراضی زراعی یکی از مسائلی است که در دهههای اخیر در نظامهای مکانیـ فضایی سکونتگاههای روستایی بروز عینی یافته است. برنامهریزان و کارشناسان توسعه روستایی نیز هر یک با رویکردی متفاوت به دنبال ر چکیده کاملقطعه قطعه شدن اراضی زراعی یکی از مسائلی است که در دهههای اخیر در نظامهای مکانیـ فضایی سکونتگاههای روستایی بروز عینی یافته است. برنامهریزان و کارشناسان توسعه روستایی نیز هر یک با رویکردی متفاوت به دنبال رفع این مسأله و گاهاً ارائه یک رویکرد برای تمامی این نظامها بودهاند. این مقاله بدنبال شناخت و تحلیل علل قطعه قطعه شدن اراضی زراعی با ویژگیهای ساختاریـ کارکردی خاص روستای میشیجان علیا است. روش پژوهش توصیفی- تحلیلی است و برای جمعآوری اطلاعات از روشهای کتابخانهای و میدانی و ابزارهایی نظیر پرسشنامه و نقشه استفاده گردید. همچنین از آزمون T تک نمونهای برای سنجش اینکه کدام یک از عوامل قطعه قطعه شدن دارای تأثیر بیشتری میباشند استفاده شده است. جامعه آماری مورد بررسی، بهره برداران روستای میشیجان علیا میباشد که در سال 1392 بنابر اطلاعات محلی جمعآوری شده 170 بهره بردار بوده است.حجم نمونه 80 بهره بهره بردار میباشد. شاخصهایی که در این پژوهش مورد بررسی قرار گرفته شامل: ساختار مالکیت، ساختار جمعیت، اصلاحات ارضی، ساختار کالبدی، قوانین ارث، نظام اجاره داری، سطح زیرکشت میباشد. نتایج نشان میدهد که عوامل و روندهایی چون قوانین ارث (5/46 درصد اراضی چند سهمی هستند)، ساختار مالکیت (افزایش مالکین از 6 به 170مالک)، نظام اجاره داری (5/21 درصد اراضی به صورت اجاره اداره میشوند) از جمله نیروهای درونی و اطلاحات ارضی (افزایش تعداد قطعات) به صورت یک نیروی بیرونی در نظام فضایی روستای میشیجان علیا تأثیر گذار بودهاند. در بین این عوامل تأثیرگذار نیز در روستا، قوانین ارث، ساختار مالکیت و اصلاحات ارضی از عوامل تعیین کننده در قطعه قطعه شدن اراضی پرونده مقاله