بررسی و تبیین جلوه‌های تمثیل در حکایت عرفانی موسی و شبان مولانا

محورهای موضوعی : تمثیل در زبان و ادب فارسی

فرشته ناصری ¹ , شهین قاسمی ²

1 - استادیار، گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد یادگار امام خمینی (ره) شهر ری، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
2 - استادیار، گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد اهواز، دانشگاه آزاد اسلامی، اهواز، ایران

تاریخ دریافت : 1397/03/02 تاریخ پذیرش : 1397/03/02 تاریخ انتشار : 1397/03/01

کلید واژه: عرفان, تمثیل, حکایت, مولانا, mysticism, Mowlana, Allegory, Anecdote, موسی و شبان, Mosaic and Shepherd,

چکیده مقاله :

تمثیل به عنوان یکی از پایه‌های مهم صور خیال، طیف وسیعی از مباحث گوناگون متون ادب فارسی را در برمی‌گیرد. نمود بارز این امر در متون عرفانی امری قابل توجه است. در این میان مثنوی معنوی به عنوان یکی از شاخص‌ترین آثار ادب فارسی در بردارنده عناصر و مضامین گوناگونی است که با بهره‌گیری از ابزار بلاغی گوناگون از جمله تمثیل، سهم عمده‌ای در انتقال آموزه‌ها و مفاهیم اخلاقی، اجتماعی، عرفانی، فلسفی و... دارد. از این رو در این مقاله بر آنیم به بررسی جلوه‌های تمثیل در هر یک از مراتب سیر و سلوک حکایت عرفانی موسی و شبان مثنوی بپردازیم تا دریابیم که مولانا در پی‌ریزی محتوایی ساختار داستانی خود از چه تمهیداتی بهره جسته و هدف غائی وی از طرح این حکایت عرفانی بر مبنای اصول و موازین قاعده تمثیل چگونه بیان گردیده است. در این راستا پس از ذکر مباحثی پیرامون پیشینه و کارکرد مقوله تمثیل به بیان آموزه‌های عرفانی این داستان با عنایت به مبحث تمثیل خواهیم پرداخت.

چکیده انگلیسی:

Allegory, as one of the most important foundations of imagination, embraces a wide range of different topics of Persian literary texts. The obvious manifestation of this is significant in mystical texts. Meanwhile, "Masnavi" as one of the most significant works of Persian literature embraces various elements and themes that utilize a variety of rhetorical tools, including allegory, a major contribution to the transfer of doctrines And moral, social, mystical, philosophical and ... concepts. Therefore, in this article, we will examine the effects of allegory in each of the stages of the course of the mystical narrative of Moses and Sha'ban Masnavi in ​​order to find that Mowlana has used the means to determine the content of his story structure and his ultimate goal of this plot The mysticism is based on the principles and standards of the rule of the allegory. In this regard, after mentioning the discussions about the history and function of the category of allegory, we will present the mystical teachings of this story with regard to the topic of allegory.

منابع و مأخذ:

             قرآن کریم

1. ابوعبیدالقاسم بن سلام، (1400)، الامثال، تحقیق عبدالحمید قطامش، مکه‌المکرمه، مطبوعات جامعه‌ ام‌القری.


2. استعلامی، محمد، (1362)، مثنوی شریف مولانا جلال‌الدین بلخی، متن و تعلیقات دفتر دوم، تهران: سخن


3. بلخی (مولانا)، جلال‌الدین محمد، (1380)، مثنوی معنوی، به همت رینولد الین، نیکلسون، تهران: مولی


4. پورنامداریان، تقی، (1367)، رمز و داستان‌های رمزی، چاپ 4، تهران: علمی و فرهنگی


5. دین لوئیس، فرانکلین، (1385)، مولانا، دیروز تا امروز، شرق تا غرب، تهران: نامک


6. زرین‌کوب، عبدالحسین، (1368)، بحر در کوزه، نقد و تفسیر قصه‌ها و تمثیلات معنوی، تهران: علمی


7. ---------------، (1362)، سرّ نی، نقد و شرح تحلیلی و تطبیقی مثنوی، تهران: علمی


8. ---------------، (1384)، پله پله تا ملاقات خدا، تهران: علمی


9. ---------------، (1386)، نردبان شکسته، تهران: امیرکبیر


10. زمانی، کریم، (1385)، شرح جامع مثنوی معنوی، تهران: اطلاعات


11. ژوزف، ادوارد، (1372)، هفت بند نای، تهران: اساطیر


12. سجادی، جعفر، (1363)، فرهنگ معارف اسلامی، تهران: ابن‌سینا


13. شبستری، شیخ محمود، (1327)، شرح گلشن راز، با شرح محمدبن یحیی لاهیجی نوربخشی، تهران، امیرکبیر


14. شفیعی کدکنی، محمدرضا، (1366)، صور خیال در شعر فارسی، تهران: آگاه


15. شمیسا، سیروس، (1378)، بیان، چاپ هفتم، تهران: فردوس


16. شیمل، آنه ماری، (1375)، شکوه شمس، ترجمه حسن لاهوتی، تهران: علمی


17. طهماسبی، علی، (1370)، حکایت آن چوپان و درد بودن، سال هشتم


18. فروزانفر، بدیع‌الزمان، (1387)، قصص و تمثیلات مثنوی، ترجمه و تنظیم حسین داودی، تهران: امیرکبیر


19. قشیری، زین‌الاسلام ابوالقاسم، (1345)، رساله قشیریه، به تصحیح بدیع‌الزمان فروزانفر، تهران: کتاب


20. میرصادقی، جمال، (1364)، عناصر داستان، تهران: سخن


21. هجویری، علی‌بن عثمان، (1384)، کشف‌المحجوب، به تصحیح و تحشیه علی قویم، تهران، بنیاد فرهنگ ایران


22. همدانی، فخرالدین، (1335)، کلیات عراقی، با مقدمه سعید نفیسی، تهران: سنایی


23. یونسی، ابراهیم، (1353)، هنر داستان‌نویسی، تهران: امیرکبیر


24. ابودیب، کمال، (1370): «طبقه بندی استعاره جرجانی، با اشاره خاص به طبقه بندی استعاره ارسطو»، ترجمه علی محمد حق شناس مندرج درمقالات ادبی، زبان شناختی، به کوشش علی محمد حق شناس، تهران: نیلوفر


25. سروش، عبدالکریم، (1371)، «رازهای نهان در قصه موسی ^(ع) و شبان»، فصلنامه مدرس (دانشگاه تربیت مدرس)، دوره 1، ش 205


26. فتوحی، محمود (1384) «تمثیل، ماهیت، اقسام، کارکرد»: مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تربیت معلم تهران: سال 13 و 12، شماره 79-49.
    
    
    1. Knowles, Elizabeth (ed), (1993). The Concise Oxford Dictionary of phrase and Fable, Oxford.
    
    
    2. Shaw, Harry, (1972). A Dictionary of Literary Terms, New York.
    
    
    3. MacQeen, John, (1978). Allegory, London, Methuen & Co Ltd, 3^rd printed.