بررسی مبانی آرای شاذ ومتفردات ابن ادریس حلی

محورهای موضوعی : حقوق خصوصی

مریم غفوری ¹ , محمد محسنی دهکلانی ² , علی اکبر ایزدی فرد ³ , علی اکبر جهانی ⁴

1 - دانشجوی‌دکترای‌الهیات‌فقه‌ومبانی‌حقوق‌اسلامی،دانشگاه‌مازندران،بابلسر،ایران.
2 - دانشیارگروه فقه ومبانی حقوق اسلامی،دانشگاه مازندران، مازندران،بابلسر ،ایران
3 - استاد گروه فقه ومبانی حقوق اسلامی،دانشگاه مازندران، مازندران،بابلسر ،ایران
4 - استادیار گروه فقه ومبانی حقوق اسلامی،دانشگاه مازندران، مازندران،بابلسر ،ایران

تاریخ دریافت : 1398/04/04 تاریخ پذیرش : 1399/02/13 تاریخ انتشار : 1399/06/01

کلید واژه: آرای شاذ, خبر واحد, ابن ادریس, اختفای قرائن, احتیاط, متفردات,

چکیده مقاله :

ابن ادریس تنها فقیه قرن ششم بود که توانست با نقد آرای پیشینیان به ویژه نقد آرای شیخ طوسی راه عرضه افکار نو و تکامل فقه شیعه را هموار سازد ودر عرصه اجتهاد وفقاهت برای خود مبانی ای برگزید که به فقاهت او صبغه خاصی بخشید. کتاب السرائرالحاوی لتحریرالفتاوی، حاوی فتاوی و نظریات فقهی اوست که برخی از آنها خلاف مشهور بلکه برخی از آنها متفردات وی بوده است. از آنجایی که هدف از این تحقیق بررسی مبانی و چرایی متفرد و شاذ بودن آراء ابن ادریس است، نمونه هایی از این آراء مانند نماز در دو لباس مشتبه، اقرار مبهم، اجرای حد مساحقه و... مورد کنکاش قرار گرفته و با بهره گیری از روش توصیفی- تحلیلی، مبانی، مدارک و علت آنها مورد تبیین قرار می گیرد. اعتقاد به عدم حجیت خبر واحد از مهمترین مبانی ابن ادریس است که از یکسو به علت مبنای اصولی ایشان و از سویی به لحاظ بُعد زمانی قرائن موجب شده تا عمل قدما از مرآ و منظر وی مخفی مانده و درنتیجه عدم اطمینان وی به صدور برخی اخبار از معصومین شده، این خود موجبی برای عدم تمسک ایشان به بخش عظیمی از اخبار شده است و در نتیجه به متفرد و شاذ شدن آرای ایشان انجامید.

چکیده انگلیسی:

Ibn Idris was the only jurist of the sixth century who was able to pave the way for the presentation of new ideas and the evolution of Shiite jurisprudence by criticizing the views of his predecessors, especially Sheikh Tusi, and in the field of ijtihad and jurisprudence he chose principles that gave his jurisprudence a special character. The book Al-Sara'ir Al-Hawi li-Tahrir al-Fatawi contains his fatwas and jurisprudential theories, some of which are notorious and contrary to the famous theories, but some of which are his own. Since the purpose of this study is to investigate the basics of and reasons behind Ibn Idris's differing opinions, examples of these views such as prayer in two suspicious clothes, vague confession, execution of the permissible limit, etc. have been explored. The descriptive-analytical method explains the basics, documents and their cause. Belief in the unreliability of the individualized hadith is one of the most important  principles of Ibn Idris, which on the one hand, due to his principles and on the other hand in terms of the temporal dimension of the evidence, has caused the actions of the people before him to be hidden from his vision. This has led to a lack of reliance on a large part of the hadiths of the infallibles, and as a result, the individuality and rarity of his views

منابع و مأخذ:

1. قرآن کریم


2. آخوند خراسانی، م ک .(1409). کفایه الاصول: بینا. قم.


3. ابن ابی الحدید،ع. (1338). شرح نهج­البلاغه. دارإحیاء الکتب العربیه. بی جا.


4. ابن ادریس، م .(1410). السرائرالحاوی لتحریرالفتای: مؤسسه النشر الاسلامی. قم.


5. ابن بابویه(معروف به شیخ صدوق)،أ.(1404).المقنع: المطبعه الاسلامیه. تهران.


6. ابن حمزه،م.(1408).الوسیله إلی نیل الفضیله:قم.ایران.


7. ابن زهره،ح.(1418).غنیه النزوع: موسسه امام صادق(ع) .قم.


8. ابن قدامه، ع . (1403). المغنی و الشرح الکبیر: دارالکتاب العربی. بیروت.چاپ دوم.


9. ابن منظور، م.(1417). لسان العرب: دارإحیاء التراث العربی.بیروت.


10. ابن قدامه،م.(1404).المغنی: دارالفکر.بیروت.


11. ابوبکر احمد بن الحسین. (1406). سنن البیهقی: نشر دارالکتب العلمیه. بیروت.


12. أبوداوود، س.(1412).سنن أبی داوود: دارالجیل.بیروت.


13. ابو زکریا محیی الدین یحیی بن شرف النووی.(بیتا). المجموع. مکتبه الارشاد.


14. اصفهانی،مجلسی­دوم، م.(1404). مرآه العقول­فی­شرح اخبارآل الرسول: دار الکتب الاسلامیه.تهران.چاپ دوم.


15. امیرزاده جیرکلی،م وفلاح ،ا .(1399).جُستاری در ادوارنگاری فقه امامیه. فصلنامه پژوهشهای فقه وحقوق اسلامی ، سال شانزدهم ، شماره 59، بهار1399، ص 48-11.


16. بحرانی،ی.(بیتا).لؤلؤه البحرین: مؤسسه آل البیت.قم.چاپ دوم.


17. بخاری،م.(بیتا) .صحیح بخاری:دارإحیاء التراث العربی.بیروت.


18. بلاذری، ا. (بیتا). أنساب الاشراف: مؤسسه الاعلمی للمطبوعات.تهران.


19. بیهقی، أ.(بیتا).سنن البیهقی: دارالمعرفه.بیروت.


20. ترحینی عاملی، م.(1427). الزبده الفقهیه فی شرح الروضه البهیه: دارالفقه للطباعه والنشر.قم.چاپ چهارم.


21. سیواسی،ک .(بیتا) .فتح القدیر: انتشارات دارالفکر.تهران.


22. حائری  یزدی، ع. (1418ق).دررالفوائد. معلق اراکی . م: موسسه نشرالاسلامی.قم.


23. حر عاملی، م .(1409ق) . وسائل الشیعه: موسسه آل البیت. قم.چاپ اول.


24. حسینی  اشکوری، ا .(بیتا) . تراجم الرجال: موسسه آل البیت.قم.


25. حلی ، ح.( 1412). مختلف الشیعه فی أحکام الشریعه: مرکزأبحاث والدراسات الاسلامیه.قم.چاپ اول.


26. خصیبی، ح .(1377). الهدایه الکبری: موسسه البلاغ. بیروت.


27. خوئی،أ.(1368).مصباح الفقاهه: نشر وجدانی.قم.


28.  درویش ترابی، م وکلانتری درونکلا،ک.(1397).عنصرزمان و مکان ونقش آن در تحول اجتهاد براحکام جزایی اسلام. فصلنامه پژوهشهای فقه وحقوق اسلامی،سال پانزدهم ، شماره54 ، زمستان 1397، ص 61-60.


29. سلار، ح.(1400).المراسم: نجف اشرف.عراق.


30. عاملی، م .(1427). زبده الفقهیه فی شرح الروضه البهیه:دار الفقه للطباعه والنشر. قم.چاپ چهارم.


31. علم االهدی، م .(1415). انتصارفی انفرادات الاسلامیه: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین قم. قم.چاپ اول.


32. علم االهدی، م .(1367).الذریعه إلی اصول الشریعه: دانشگاه تهران.تهران.


33. قمی، ع .(1363) . هدیه الأحباب: انتشارات امیرکبیر. تهران.چاپ دوم.


34. طبرسی، ف . (1384). مجمع البیان فی تفسیر القرآن. نشر ناصر خسرو. چاپ هشتم.


35. قرطبی مشهور به ابن  رشد حفید، أ .(1425). بدایه المجتهد و نهایه المقتصد: نشر دار الحدیث. قاهره.


36. طرابلسی(ابن براج)، ع . (1406). المهذب: موسسه نشر الاسلامی التابعه لجماعه المدرسین. قم.


37. طوسی، م. (1407). تهذیب الاحکام فی شرح المقنعه: دار الکتاب الاسلامی. تهران.چاپ چهارم.


38. طوسی، م.  (بیتا) . النهایه فی مجرد الفقه و الفتاوی: دار الکتب العربی. لبنان.چاپ دوم.


39. طوسی، م. (1387).المبسوط فی فقه الامامیه: المکتبه المرتضویه.تهران.


40. طهرانی، آ .(1430) . طبقات اعلام الشیعه:دار إحیاء التراث العربی. بیروت.چاپ اول.


41. کمال الدین محمد بن عبدالواحد (بیتا). شرح فتح التقدیر ، لبنان :دار إحیاء التراث العربی. بیروت.


42. مالک بن انس .(1324) .المدونه الکبری: مطبعه السعاده. بیروت.


43. محقق  حلی، ج .(1364). المعتبر فی شرح المختصر: موسسه سیدالشهداء. قم.


44. مدرس تبریزی، م .(1392). ریحانه الأدب: انتشارات خیام . تبریز.چاپ سوم.


45. مفید، م .(1410) . مقنعه: موسسه النشرالاسلامی. قم.


46. مفید، م.(1413). التذکره باصول الفقه: المؤتمر العالمی  لألفیه الشیخ المفید، بیجا.


47. موسوی خوانساری،م .(1390). روضات الجنات فی احوال العلماء والسادات: اسماعیلیان. قم. چاپ اول.


48. نجفی،م.(1418). جواهرالکلام: دارإحیاءالتراث العربی. بیروت. چاپ هفتم.                                                                       

The Holy Quran

​Najafi, M. (1418). Jawahar al-Kalam. (7^th ed.). Beirut: Dar Al-Hayya Al-Arabi Heritage.            

Abu Bakr, A. (1406  AH). Sunan al-Bayhaqi. Beirut: Dar Al-Kitab Al-Ilmiya Publishing House.

Abu Zakaria, M. (n.d.). Al-majmou'. Al-Irshad School.

Abudawood, S. (1412  AH). Sunan Abi Dawood. Beirot: Dar Aljeil.

Akhund  Khorasani, M.K. (1409 AH). Kifaya al-osoul. Qom: no publication.

Alam al-Huda, M. (1415  AH). Intisar fi infiradat al-Isklamiya (1^st ed.). Qom: Islamic Publications Office affiliated with Qom Teachers Association.

Alam al-Huda, M. (1988). Sharia under the principles of Sharia. Tehran: University of Tehran.

Ameli, M. (1427 AH). Zobdah al-fiqhiyah fi sharh al-rowdha al-bahiya (4^th ed.). Qom: Dar al-Fiqh for printing and publishing.

Amirzadeh Jirkoli, M. & Fallah, A. (1399). A research on the periodography of the Imamiyah jurisprudence. Journal of Jurisprudence and Islamic Law Researches, 16 (59), 48-11.

Bahrani, Y. (n.d.). Lo'lo al-Bahrain (2^nd ed.). Qom: Al-Bayt Institute.

Bayhaqi, A. (n.d.). Sunan al-Bayhaqi. Beirut: Dar al-Ma'rifah.

Blazeri, A. (n.d.). Ansab al-ashraf. Tehran: Al-Alami Institute for Publications.

Bukhari, M. (n.d.).  Sahih Bukhari. Beirut: Dar Al-Hayya Al-Torath Al-Arabi

Darvish Torabi, M., & Klantari Darounkola, K. (1397). The Role of time and place on the evolution of ijtihad in criminal sentences of Islam. Journal of Jurisprudence and Islamic Law Research, 15(54), 61-60.

Haeri Yazdi, A. (1418  AH). .Dorar al-fawaid. Qom .: Islamic Publishing Institute.

Helli, H. (1412  AH). Mokhtalif al-Shiite. Qom: Center for Discussion and Islamic Studies. First Edition

Hor Ameli, M. (1409  AH). WasaIl al-Shiite (1^st ed.).Qom: Al-Bayt Institute.

Hosseini Eshkevari, A. (n.d.). Tarajim al-rijal. Qom: Al-Bayt Institute.

Ibn  Babawiyyah ( Sheikh Saduq), A. (1404). Al-Muqna'a. Tehran: Islamic Press.

Ibn Abi al-Hadid, A. (1338  AH). Sharh Nahj al-balagha. no place: Dar ihya al-Kotob al-Arabi.

Ibn Hamzah, M. (1408). Al-Wasila ila neil al-fadhila. Iran: Qom.

Ibn Idris, M. (1410  AH). Al-Sarair l-hawi li-tahrir al-Fatah. Qom: Islamic Publishing Institute.

Ibn Manzoor, M. (1417  AH). Lisan al-Arab. Beirut: Dar Al-Hayya Al-Tarath Al-Arabi.

Ibn Qodameh, A. (1403  AH). Al-Muqni and Al-Sharh Al-Kabir (2^nd ed.). Beirut: Dar Al-Kitab Al-Arabi.

Ibn Qodameh, A. (1404 AH). Al-Muqni. Beirut: Dar al-Fikr.

Ibn Zohreh, H. (1418). Qaniya al-nuzu. Qom: Imam Sadiq (AS) Institute

Isfahani ( 2^nd Majlisi), M. (1404  AH). Mirat al-oqul fi shrh Akhbar al-Rasoul (2^nd ed.). Tehran: Islamic Library.

Kamal al-Din, M. (n.d.). Sharh fath al-ghdir. Beirut, Lebanon: Dar Al-Ihya Al-Tarath Al-Arabi

Khasibi, H. (1377). Al-hidaya al-kobra. Beirut: Al-Balagh Institute.

Khoei, A. (1368  AH). Misbah al-fiqaha. Qom: Wojdani Publishing.

Malik, Ibn Anas. (1324). Almodavan al-kobra. Beirut: Al-Saada Press

Modarres Tabrizi, M. (2013). Reihanah al-adab (3^rd ed.). Tabriz: Khayyam Publications.

Mofid, M.  (1413 AH). Al-tazkirah be osoul al-fiqh. no place: Al-Mu'tamir al-Alami al-le-alfiyyah al-Sheikh al-Mufid

Mofid, M. (1410  AH). Almoqnaa. Qom: Islamic Publishing Institute.

Mohaqiq Helli, J. (1985). Al-Mu'tabar fi sharh al-mukhtasar. Qom: Seyed Al-Shohada Institute.

Mousavi Khansari, M. (2011).Rowdhat al-janna fi ahwal al-olama wa al-sadat (1^st ed.). Qom: Ismailis.

Qomi, A. (1363). Hedyah al-ahbab (2^nd ed.). Tehran: Amirkabir Publications.

Qurtabi (Ibn Rushd Hafid), A. (1425  AH). Bedayah  al--mujtahid wa  nahayah al-muqtasad. Cairo: Dar Al-Hadith Publishing.

Sallar, H. (1400  AH). Al-Marasim. Iraq: Najaf Ashraf.

Sivasi, K.  (n.d.). Fath al-qadir. Tehran: Dar al-Fikr Publications.

Tabarsi, F. (1384). Majma al-bayan fi tafsir al-Quran (8^th ed.). Nasser Khosrow Publishing.

Tarhini Ameli, M. (1427   AH). Al-zobdah alfiqhia fi sharh al-rodhah al-bahiyah (4^th ed.). Qom: Dar al-Fiqh for printing and publishing.

Tehrani, A. (1430  AH). Tabaqat alaam al-shia (1^st ed.). Beirut: Dar Al-Ihya Al-Tarath Al-Arabi.

Tousi, M. (1387 AH). Al-mabsoot fi fiqh al-Imamiya. Tehran: al-Maktaba al-Mortazaviya.

Tousi, M. (1407  AH). Tahzib al-ahkam (4^th ed.).Tehran: Islamic Bookstore.

Tousi, M. (n.d.).  Al-nahayah fi mojarad al-fiqh (2^nd ed.). Lebanon: Dar Al-Kitab Al-Arabi.

Trablesi (Ibn Braj), A. (1406  AH). Al-mohazzab. Qom: Islamic Publishing Institute, Library for the Communication of Teachers.