مروری بر بیتی بحث‌انگیز از حافظ «به خاک پای تو سوگند و نور دیدة حافظ»

محورهای موضوعی : زبان و ادبیات فارسی

فرزاد رستمی ¹

1 - گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه فرهنگیان، آمل، ایران

تاریخ دریافت : 1402/02/05 تاریخ پذیرش : 1402/04/14 تاریخ انتشار : 1402/05/01

کلید واژه: حافظ شیرازی, سوگند, نوردیدۀ حافظ, واو عطف, واو ملازمت,

چکیده مقاله :

یکی از بیت‌های بحث‌انگیز شعر حافظ بیت به خاک پای تو سوگند و نور دیدۀ حافظ/ که بی رخ تو فروغ از چراغ دیده ندیدم است. دربارة این بیت از دیوان حافظ که در چاپ مصحَّح زنده‌یاد علّامه محمد قزوینی این گونه درج شده است، اختلاف نظرهایی در خصوص اینکه به خاک پای تو سوگند و نور دیدة حافظ قسم به یک چیز است یا سوگند به دو چیز، وجود دارد. در این مقاله اظهارنظرهای جمعی از صاحب‌نظران با ذکر شواهدی از شعر شاعران جهت بررسی دقیق و واکاوی، ارائه شده است تا به این مسأله پاسخ داده شود. روش تحقیق توصیفی-تحلیلی است که با استناد به منابع علمی و شواهد شعری از بزرگان ادب فارسی و به شیوۀ کتابخانه‌ای انجام شده است. نتیجة پژوهش بیانگر این است که واو عطف مورد قسم برخلاف نظر شارحان یک چیز است و نور دیده به معنای روشنایی چشم است نه عزیز و محبوب.

چکیده انگلیسی:

One of the controversial verses of Hafez's poem is the verse "I swear by the dirt at your feet and the light seen by Hafez/ that I did not see any light without your face in the lamp of eyes". Regarding this verse from Hafez's Diwan, which is included in the edition of Allameh Muhammad Qazvini's interpretation, there are differences of opinion regarding whether Hafez swears by the dust of your feet and the light of his vision is swearing by one thing or swearing by two things. In this article, the collective comments of the experts have been presented by mentioning the evidence of the poets' poems for detailed examination and analysis in order to answer this issue. The research method is a descriptive-analytical one, which was carried out by referring to scientific sources and poetic evidence from the greats of Persian literature and in a library method. The result of the research shows that contrary to the opinion of the commentators, the light of sight means the light of the eyes, not dear and beloved.

منابع و مأخذ:

حافظ، شمس الدین محمد (۱۳۲0). دیوان حافظ شیرازی. به اهتمام محمد قزوینی و قاسم غنی. تهران: زوار.

خطیب رهبر، خلیل (1376). دستور زبان فارسی. تهران: سعدی.

خواجوی کرمانی، محمود بن علی (1374). دیوان اشعار. به کوشش سعید قانعی. تهران: بهزاد.

راستگو، محمد (1367). حاشیه بر شرح حافظ هروی. نشر دانش. 9 (۴۹)، 47-41.

راستگو، محمد (1369). گلگشتی در آیینة جام. آینة پژوهش. ۱ (۴)، 40-32.

راستگو، محمد (1370). نقد شرح هروی، تلخ خوش. قم: خرم.

زریاب خویی، عباس (1395)، آیینة جام (شرح مشکلات دیوان حافظ)، تهران: علمی.

سعدی، مصلح بن عبدالله (1385). گلستان. به تصحیح محمدعلی فروغی. تهران: هرمس.

ساوجی، سلمان (1367). دیوان اشعار. به کوشش منصور مشفق. چاپ دوم. تهران: صفی علیشاه.

سودی بوسنوی، محمد (1390). شرح سودی بر حافظ. ترجمة عصمت ستارزاده. تهران: نگارستان کتاب.

فرزاد، مسعود (1349). حافظ صحت کلمات و اصالت غزل‌ها. شیراز: دانشگاه پهلوی.

محیط طباطبایی، محمد (1367). مروری بر اصلاحات دهخدا بر دیوان حافظ. کیهان فرهنگی. 5 (۵۶)، 51-46.

معین، مهدخت (1364). مجموعه مقالات دکتر محمد معین. جلد دوم. تهران: معین.

مولوی، جلال الدین محمد (1378). دیوان کبیر. به تصحیح بدیع الزمان فروزانفر. مجلد 2و3و4. تهران: امیرکبیر.

نظامی گنجوی، الیاس بن یوسف (1313). لیلی و مجنون. به تصحیح وحید دستگردی. تهران: ارمغان.

هروی، حسینعلی (1369). حاشیه بر "حاشیه". نشر دانش. 10 (۶۰)، 86-82.

Farzad, M. (1970). Hafez; The Correctness of Words and the Originality of Ghazals. Shiraz: Pahlavi University.

Hafez, Sh. Al-Din M. (1941). Diwan of Hafez Shirazi. Mohammad Qazvini and Qasem Ghani (Ed.). Tehran: Zavar.

Heravi, H. A. (1990). An explanation on the explanation. Nashr Danesh, 10 (60), 82-86.

Khajooy-e- Kermani, M. Ibn A. (1995). Diwan of Poetry. Tehran: Behzad.

Khatib Rahbar, Kh. (1997). Persian Grammar. Tehran: Sa’adi.

Mohit Tabatabaei, M. (1998). Review of Dehkhoda's corrections on Hafez's Diwan. Keyhan Farhani. 5 (56), 46-51.

Moin, M. (1985). Collection of Dr. Mohammad Moin's Articles. Vol.2. Tehran: Moin.

Moulavi, J. Al-Din M. (1999). Diwan Kabir. Badi’ al-Zaman Foroozanfar (Corr.). Vols 2, 3, 4. Tehran: Amir Kabir.

Nezami Ganjavi, E. Ibn Y. (1934). Leyli and Majnoon. Vahid Dastgerdi (Ed.). Tehran: Armaghan.

Rastgoo, M. (1988). An explanation on the description of Hafez Heravi. Nashr Danesh. 9 (49), 41-47.

Rastgoo, M. (1990). An investigation in the Mirror of the Cup. The Mirror of Research. 1 (4), 32-40.

Rastgoo, M. (1991). Criticism of Heravi's Narration, Delicate Bitter. Qom: Khorram.

Sa’adi, M. Ibn A. (2006). Golestan. Mohammad Ali Foroughi (Ed.). Tehran: Hermes.

Savaji, S. (1989). Diwan of Poetry. Mansour Moshfeq (Ed.). 2^nd Edition. Tehran: Safi Alishah.

Soodi Bosnavi, M. (2013). Soodi's Commentary on Hafez. Esmat Sattarzadeh (Trans.). Tehran: Negarestan Ketab.

Zariab Khoei, A. (2015). The Mirror of the Cup (Description of the Problems in Diwan Hafez). Tehran: Elmi.