اصلی‌ترین ویژگی‌های دستوری در لهجۀ یزدی

محورهای موضوعی : زبان، گویش ها و ادبیات مناطق مرکزی (اصفهان، فارس، تهران، سمنان و غیره))

صدیقه رمضانخانی ¹ (دانشجوی دکتری پژوهش‌محور زبان و ادبیات فارسی، واحد یزد، دانشگاه آزاد اسلامی، یزد، ایران.)
محمود صادق زاده ² (دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد یزد، دانشگاه آزاد اسلامی، یزد، ایران.)

تاریخ دریافت : 1399/11/04 تاریخ پذیرش : 1400/02/10 تاریخ انتشار : 1400/02/10

کلید واژه: عناصر زبانی, قواعد دستوری, زبان بومی, لهجۀ یزدی,

چکیده مقاله :

زبان یزدی از کهن‌ترین و غنی‌ترین زبان‌های مرکزی ایران به شمار می‌رود که در مقایسه با گویش معیار فارسی، غالباً از نظر ویژگی‌های آوایی و کاربرد واژگان بومی و تاریخی متفاوت است؛ اما در برخی موارد نیز از مختصات صرفی و نحوی برخوردار است. در این جستار به‌شیوۀ توصیفی- تحلیلی و استشهادی، به بررسی اصلی‌ترین قواعد و ویژگی‌های آوایی، صرفی و نحوی؛ مثل فرایندهای واجی، انواع فعل، زمان‌ها و وجوه افعال، ساختمان و اقسام اسم، انواع ضمایر شخصی و غیر شخصی، صفت‌ها، قیدها، حروف، وندهای تصریفی و اشتقاقی و اعداد زبان یزدی پرداخته می‌شود. در تجزیه و تحلیل قواعد یادشده، از روش‌های دستور توصیفی و منابع معتبر زبان‌شناسی و دستور‌زبان استفاده شده است. در کاربرد اقسام کلمه، علاوه بر تفاوت‌های ناشی از ویژگی‌های آوایی لهجۀ بومی، به‌لحاظ کاربرد، تعدادی از فعل‌ها؛ مانند آیسوندن/?isundæn/ هشتن //heštæn، خسبیدن/xosbidæn/، اسم‌ها و صفت‌ها نیز پربسامد است. در استفاده از پسوند تصغیر (اُک:ok) تفاوت‌هایی در مقایسۀ لهجۀ یزدی با گویش معیار دیده می‌شود. در لهجۀ یزدی، غالباً عدد کسری از تکرار دو عدد اصلی به‌دست می‌آید؛ به‌طوری‌که عدد بزرگ‌تر، اوّل و عدد کوچک‌تر بعد از آن ذکر می‌شود.

چکیده انگلیسی:

Yazdi dialect is one of the oldest and richest central languages of Iran, which is more different from the standard Persian dialect in terms of phonetic features and the use of local and historical words; but in some cases, it also has morphological and syntactic coordinates. In this paper, a descriptive, analytical, and observing methods are used to study the main rules and characteristics of phonetics, morphology, and syntax such as: phonological processes, verb types, tenses and aspects of verbs, construction and noun types, personal and impersonal pronoun types, adjectives, adverbs, letters, descriptive and derivative verbs and the amount of Yazdi dialect are discussed. In the analysis of the mentioned rules, descriptive grammar methods, valid sources of linguistics, and grammar have been used. In the use of word types, the differences due to the phonetic features of the native dialect, the use of verbs number, such as: Isundan /? Isundæn /, Heshtan /heštæn/, khosbidan /xosbidæn/, nouns, adjectives are also frequent. There are differences in the use of the suffix (OK: okay) compared to the standard dialect. In Yazdi dialect, the fractional number is mainly obtained from the repetition of two prime numbers; So, the larger number is the first and the smaller number is the second.

منابع و مأخذ:

• احمدی گیوی، حسن و انوری، حسن. (1385). دستور زبان 1، تهران: موسسه فرهنگی فاطمی.


• ارانسکی، یوسیف.) 1378). زبان‌های ایرانی، ترجمۀ علی‌اشرف صادقی، تهران: سخن.


• افشار، ایرج.(1389). واژه‌نامۀ یزدی، تنظیم و آوانویسی محمدرضا محمدی، تهران: فرهنگ ایران زمین.


• باطنی، محمدرضا.(1374). مسائل زبان‌شناسی نوین، تهران: نقش جهان، صافی هما.


• بی یرویش، مانفرد.(1256). زبان‌شناسی جدید، ترجمۀ محمدرضا باطنی، تهران: هرمس.


• پاک‌نژاد، محمد و ویسی، الخاص.(1395). «توصیف و تحلیل فرایندهای واجی گویش دزفولی بر پایۀ چارچوب نظریۀ بهینگی»، فصل‌نامۀ ادبیات و زبان‌های محلی ایران‌زمین، 6(3)، 22-1.


• ثمره، یدالله.(1369). «تحلیلی بر رده‌شناسی زبان، ویژگی‌های رده‌شناختی زبان فارسی»، مجلۀ زبان‌شناسی، 7(1)، 80-61.


• حاتمی‌زاده، محمد.(1382). واژه‌ها و گویش‌های یزدی، تهران: ثریا


• خامسی‌هامانه، فخرالسادات.(1392). تحلیل زبان‌شناختی گویش یزدی، یزد: هامون.


• رنجبر جفاکبودی، وحید.(1391). زبان و زبان‌گونه‌ها، کرمانشاه: باغ نی.


• روبینز،آر.اچ.(1393). تاریخ مختصر زبان‌شناسی، ترجمۀ علی‌محمد حق‌شناس، تهران: نشر مرکز.


• سروشیان، جمشیدسروش.(1370). فرهنگ بهدینان، با مقدمۀ ابراهیم پورداود، به کوشش منوچهر ستوده، تهران: دانشگاه تهران.


• فرشیدورد، خسرو.(1382). دستور مفصّل امروز بر پایۀ زبان‌شناسی جدید، تهران: سخن


• مزداپور، کتایون.(1374). واژه‌نامۀ گویش بهدینان شهر یزد، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.


• مشکوۀالدینی، مهدی. (1384). دستور زبان فارسی؛واژگان و پیوندهای ساختی، تهران: سمت.


• نقیب‌القراء، سیدعلی.(1375). بررسی گویش یزدی، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد زبان‌شناسی، دانشگاه علامۀ طباطبایی.


• وحیدیان کامیار، تقی و عمرانی، غلامرضا. (1379). دستور زبان فارسی، تهران: سمت.


• Horn, P., (1893). Grundriss der neupersischen Etymologie, Strassburg.