در شمال شرقی تهران بزرگ و در ناحیه لویزان امامزاده ای به نام "امامزاده پنج تن" وجود دارد. این امامزاده بر روی تپه‌ ای طبیعی واقع است که از دامنه ‌های آن به عنوان گورستان استفاده می ‌شود. در بازدیدی که در سال ۱۳۷۲ از این امامزاده و گورستان اطراف آن به عمل آمد؛ تعدادی تکه سفال جمع‌ آوری شد که احتمالاً در اثر ایجاد گورهای جدید از خاک خارج شده بودند. این سفال ‌ها دارای مشخصات سفال‌های عصر آهن هستند و شباهت زیادی با سفال گورستان ‌های عصر آهن منطقه شمیران در شمال تهران دارند. به نظر می‌ رسد، از این تپه طبیعی در عصر آهن نیز به عنوان گورستان استفاده می ‌شده است و می‌توان این محوطه را به عنوان یکی از گورستان ‌های متعدد این دوره در کوهپایه‌ های شمال تهران در نظر گرفت. پرونده مقاله

یکی از ظروف سفالین شاخص عصر آهن در ایران کوزه‌های لوله‌دار است. این نوع کوزه‌ها اگرچه از نظر شکل کلی شباهت زیادی به یکدیگر دارند و در یک گروه جای می‌گیرند، ولی از نظر جزئیات شکل قسمت‌های مختلف تنوع زیادی در میان آن‌ها دیده می‌شود، بطوری که می‌توان آن‌ها را بر مبنای شکل قسمت‌های مختلف به انواعی طبقه‌بندی کرد. در این پژوهش تعداد ۱۵۵ نمونه از کوزه‌های لوله‌دار معرفی شده در گزارش‌های باستان‌شناسی مورد مطالعه و طبقه‌بندی قرار گرفته است. شیوه طبقه‌بندی بر پایه میزان شباهت میان نمونه‌های مختلف می‌باشد و به این ترتیب ۱۱ نوع یا گونه مختلف قابل تشخیص است. بررسی پراکندگی مکانی این گونه‌ها، نشانگر نظم خاصی است و رابطه مشخصی میان گونه‌های مختلف و مناطق جغرافیایی مختلف دیده می‌شود. از طرف دیـگر بـررسی پـراکندگی زمانی این ۱۱ گونه به‌طور دقیق امکان پذیر نیست و علت آن عدم تاریخ‌گذاری‌های دقیق برای اکثر نمونه‌ها است. با این وجود، رابطه چندان مشخصی میان گونه‌های مختلف این نوع کوزه‌ها با مراحل مختلف عصر آهن دیده نمی‌شود و به این ترتیب می‌توان نتیجه گرفت که تنوع شکل کوزه‌های لوله‌دار عصر آهن در ایران عمدتاً تابع پراکندگی مکانی آن‌هاست تا پراکندگی زمانی آن‌ها، بطوری که در نواحی مختلف سبک‌ها و گونه‌های متفاوتی از این نوع ظروف متداول بوده است. پرونده مقاله

در کاوش ‌هایی که بیش از پنجاه سال پیش در غار هوتو، نزدیک بهشهر، صورت گرفت علاوه بر یافته‌ های دوران سنگ، بقایایی از دوره‌ های جدیدتر و خصوصاً عصر آهن بدست آمد. ولی از آنجایی که این غار با هدف مطالعه دوران سنگ و دستیابی به بقایای این دوره کاوش گردید، توجه چندانی به یافته ‌های عصر آهن آن صورت نگرفت و این مواد برای حدود نیم‌قرن در موزة ملی ایران بایگانی شدند. این وضعیت در حالی است که اطلاعات ما دربارة عصر آهن شمال شرق ایران بسیار محدود و ناچیز است و هرگونه اطلاعاتی در این زمینه می‌ تواند ارزشمند باشد. این مقاله به چگونگی شناسایی و کاوش غار هوتو و وضعیت لایه‌ نگاری و گاهنگاری آن، با تکیه بر وضعیت لایه‌های عصر آهن می ‌پردازد و بر ضرورت مطالعه، طبقه ‌بندی و معرفی سفال عصر آهن در این غار تاکید می ‌نماید. پرونده مقاله

حوضه آبریز ابهررود در شرق استان زنجان از مناطق کمتر شناخته شده باستان‌شناسی ایران است. قلعه تپه یکی از بزرگ‌ترین مکان‌های باستانی این حوضه بوده و در کناره جنوبی ابهررود قرار دارد. امروزه به علت تخریب گسترده قسمت زیادی از تپه باقی نمانده است. در سال ۱۳۹۰ قلعه تپه مورد کاوش باستان‌شناختی قرار گرفت که طی آن آثار قابل توجهی از دوره های مختلف به دست آمد. یکی از مهم‌ترین این آثار سفال‌های عصر مفرغ جدید و عصر آهن است. مدارک سفالی به دست آمده نشانگر حضور مردمان عصر مفرغ جدید و عصر آهن در این تپه است. وجود سفال‌های موسوم به پلی‌کروم عصر مفرغ در این محل نشانه ارتباط قلعه تپه با مناطق شرقی و دشت قزوین است. همچنین وجود سفال‌های خاکستری عصر آهن I در قلعه تپه می‌تواند نشانگر استمرار در استفاده از این محل از عصر مفرغ تا آهن باشد. وجود چندین ظرف سفالی سالم عصر آهن I و یک ظرف پلی‌کروم عصر مفرغ جدید نشان می‌ دهد که در اواخر عصر مفرغ و اوایل عصر آهن از تپه برای دفن مردگان استفاده می ‌کرده‌اند. در نهایت بر پایه یافته‌های سفالی در قلعه تپه می‌توان به چشم‌اندازی از ارتباطات فرهنگی مردم ساکن حوضه آبریز ابهررود، که همچون دالانی طبیعی دو منطقه فرهنگی شمال غرب و شمال مرکزی را به هم وصل می کند، با مناطق همجوار دست یافت. احتمالاً حوضه آبریز ابهررود به عنوان سهل‌ترین راه ارتباطی شمال مرکزی با غرب و شمال غرب، در طول زمان به تناوب تحت نفوذ فرهنگ های مناطق شرقی و غربی خود قرار گرفته است. پرونده مقاله

پیلاقلعه محوطه‌ای اسـتقراری از دوره آهن در منطقه رودبار گیلان است که در ۵۰۰ متری گورسـتان معروف مارلیک قرار دارد. نزدیک به پنجاه سال پیش دکتر نگهبان در این محل کاوش گسترده‌ای انجام داد. بر اساس اطلاعات محدود منتشر شده، این محل ادارای آثاری از عصر آهن، دوره تاریخی و دوره اسلامی است، ولی یافته‌های آن تاکنون منتشر نشده است. بخشی از این یافته‌ها، مجموعۀ سفالی حاصل از کاوش ترانشه M است که در موزه ملی ایران نگهداری می‌شود. در این مقاله سفال عصر آهن بدست آمده از این ترانشه معرفی و مطالعه خواهد شد. سفال‌های این محوطه در زمره سفال عصر آهن I منطقه رودبار بوده و دارای گونه‌های شاخص مشابهی با محوطه‌های مهمی چون مارلیک، قلعه کوتی، لمه زمین و لاسولکان است. پرونده مقاله

یکی از انواع سفال ‌های عصر آهن در غرب ایران، سفال لعاب دار است. این نوع سفال که درصد کمی از سفال ‌های متداول در این عصر را تشکیل می‌ دهد، فقط در مرحله III و II عصر آهن دیده می‌ شود و معمولاً آن را در غرب ایران به عنوان سفالی وارداتی از آشور می‌شناسند. متداول‌ ترین شکل این سفال، کوزه ‌های کوچک لعاب دار است که این مقاله به گونه‌ شناسی آن می ‌پردازد و پراکندگی جغرافیایی این شکل و گونه ‌های آن را در غرب ایران مورد بررسی قرار می ‌دهد. پرونده مقاله

نخستین فصل کاوش در تپه علی یورد در تابستان و پاییز سال ۱۳۸۹ توسط گروه باستان‌ شناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد ابهر به انجام رسید. این تپه باستانی که یکی از بزرگ ترین و مهمترین مکان ‌های باستانی منطقه است، در غرب شهر صائین قلعه و در حوزه ابهر رود در استان زنجان واقع است. هدف از کاوش در این محل مطالعه توالی فرهنگی حوزه ابهر رود و همچنین آموزش دانشجویان رشته باستان‌شناسی است. به همین جهت یک ترانشه پلکانی در دامنه شمالی تپه و یک گمانه آزمایشی در مرکز آن ایجاد شد که حدود نیمی از ارتفاع تپه لایه‌ نگاری گردید. در نتیجه، این کاوش آثار و بقایایی از دوره اسلامی، دوره تاریخی و عصر مفرغ به دست آمد که در این نوشتار گزارش مقدماتی آن ارائه می‌شود. امید است با ادامه کاوش در فصل دوم بتوان لایه ‌نگاری این تپه مهم را به انجام رسانید. پرونده مقاله

فنجان‌ها و ساغرها دو گروه از ظروف سفالی عصر آهن ایران هستند. از نظر شکل کلی و کاربرد مشابهت‌های زیادی میان آنها وجود دارد، به‌طوری‌که می‌توان آنها را با یکدیگر در یک گروه واحد قرار داد. تفاوت مهم آنها در ارتفاع ظروف است؛ چنان‌که فنجان‌ها معمولاً کوتاه‌تر از ساغرها هستند. این ظروف شاخص عصر آهن I و II هستند و اغلب از گورستان‌های این دوره به دست آمده‌اند. پراکندگی جغرافیایی آنها گسترده است و در شمال غرب، دامنه‌ های شمالی و جنوبی البرز، مرکز فلات و زاگرس مرکزی دیده می‌شود. در مکان‌های باستانی عصر آهن این مناطق مجموعاً تعداد ۳۴۴ نمونه از این فنجان‌ها کشف و منتشر شده است. این پژوهش قصد دارد گونه ‌شناسی جدیدی از این ظروف ارائه کند و پراکندگی جغرافیایی آنها را مورد مطالعه قرار دهد. معیار اصلی در این گونه ‌شناسی شکل ظروف است. برای این منظور شکل کلی ظروف به چهار قسمت تقسیم می‌شود و بر اساس تنوع و ترکیب این چهار قسمت با یکدیگر، گونه ‌هایی تعریف می‌شوند. پراکندگی جغرافیایی این گونه ‌هادر مناطق مختلف مورد بحث، یکسان و همگون نیست. بطوریکه برخی گونه‌ ها در همه مناطق دیده نمی‌شوند و برخی گونه‌ ها فقط در برخی مناطق متداول بوده‌اند. این وضعیت می ‌تواند نشانگر وجود نماد و گرایش های محلی و بومی در تولید این ظروف باشد. پرونده مقاله