شاعران توانسته‌اند با روش‌های گوناگونی بر غنای شعر خود بیفزایند. این ابزارها و تکنیک‌ها همچون مباحث قدیم بلاغی(تشبیه، استعاره، مجاز و ...) و مباحث نقد جدید مانند نقاب، نماد، اسطوره و ... توانسته‌اند شعر را به حد اعلای خود برسانند. یکی از این روش‌ها، تناص است که شاعر با ورود متون دیگر، به شعر خود استحکام و مقبولیت مضاعفی می‌دهد. عبدالوهاب بیاتی از جمله شاعران معاصر عراق است که تناص را یکی از کلیدی‌ترین تکنیک‌های بیان معانی در شعر خود قرار داده است که به وسیله آن توانسته است اغراض خود را به گونه‌ای زیبا بیان نماید. این تناص بیش‌تر از هر چیزی به نصّ قرآنی یا معانی مطرح‌شده در آن، نظر دارد. بیاتی علاوه بر قرآن، از کتب مقدس دیگری از جمله انجیل، در شعر خود استفاده نموده است. تناص دینی در شعر بیاتی کارکردهای مختلف سیاسی- اجتماعی دارد؛ گاهی ابزاری است تا از معضلات اجتماعی بگوید و گاهی آن را در راستای نکوهش سیاستمداران، به کار برده است. مقاله حاضر می کوشد تا با روش توصیفی- تحلیلی، تناص متون دینی(قرآن و انجیل) را در شعر عبدالوهاب بیاتی مورد تحلیل و بررسی قرار دهد. پرونده مقاله

مقاله حاضر به بحث پیرامون معانى در قرآن کریم م ىپردازد. در این مقاله فتنه به عناوین فرعى همچون فتنه ، با توجه به آیات قرآن فتنه پس از تعریف لغوى کلمه آزمایش و امتحان الهى، عذاب الهى، شرک به خدا، جنون و دیوانگى، آزار و اذیت مؤمنان، ضعف و ظلم پذیرى (مسلط شدن ظالم بر مؤمن) ، فساد بزرگ، گمراهى، فریب دادن (فریفتن)، معذرت خواستن و عذرخواهى، تقسیم شده است. آنگاه در هر عنوان آیات مربوط به آن با توجه به تفاسیر و تا حدودى با استفاده از روایات، مورد بحث و بررسى قرار گرفته است. مهم ترین وسیله آزمایش و فتنه براى انسان، اموال و اولاد وى است؛ چرا که دلبستگى انسان به این دو بیش از هر چیز دیگر است. پرونده مقاله

یکی از وجوه سادگی و قابل فهم بودن بیان قرآن، همین تصویری و ملموس بودن مفاهیم ذهنی آن است؛زبان تصویر این امکان را به انسان می‌دهد که تجربه کند و تجربیات‌اش را در قالب شکلی قابل مشاهده، مستند سازد. در زمینه قرآن و اعجاز آن کتاب‌ها و رساله‌های گوناگونی به رشته تحریر درآمده و صاحبنظران و پژوهش‌گران بزرگی همچون جاحظ، جرجانی، و زمخشری در این باب سخن گفته‌اند اما معدودی از اندیشمندان علوم قرآنی به جلوه‌های تصویری در قرآن و جنبه‌های زیبایی شناسی آن به عنوان یکی از معجزات‌اش اشاره کرده‌اند. لذا ضرورت بررسی کارکرد تصویر و تطبیق آن بر آیات قرآن، به خوبی احساس می‌گردد. در این مقاله با هدف بررسی تناسب تصویری در برخی از آیات قرآن کریم پرداخته شد. نتایج بدست آمده این است: از آنجاکه قرآن کریم به زبان عربی نازل شده و زبان عربی نیز به زبانی تصویری است، این ویژگی به ایجاد تصاویر هنری قرآن کریم کمک بسیاری کرده است. پرونده مقاله

إنّ المكان كأحد العناصر المكونة للسرد، يعكس محل وقوع الأحداث والوقائع، ويعرض صورة شاملة للرواية. وهذا العنصر إضافة علی تصرف قسم کبير من الروايات الفلسطينية، يؤدّي دوراً عملياً في تعميق المواضيع المدروسة من قبل الروائيين الفلسطينيين. وسحر خليفة كإحدی الكتّاب الفلسطينيين الملتزمين، والتي لاتزال لديها الاهتمام بوطنها المحتل، استطاعت أن تشير إلى أسباب هزيمة الفلسطينيين عبر توظيف هذا العنصر في رواية حبــّي الأوّل الرومانسية التي ألّفتها عام 2010م. هذا المقال بصدد دراسة مکانة ودور الأماكن الرئيسة والتقابلات الموجودة بينها في هذه الرواية معتمداً المنهج الوصفي-التحليلي وکذلك معالجة دلالات الأماکن الفرعية التي تستخدم في بناء الأماکن الرئيسة، من منظور الانفتاح والإغلاق، وکذلك الحميمية والوحشية. تبين النتائج بأن الأماکن الرئيسة في هذه الرواية هي المدن والقری، والأماکن الفرعية هي المقهی والمطار وبيت آل قحطان. ومدينتي النابلس والشام من بين الأماكن الرئيسة تحظى بدور هامّ في هذه الرواية لتجسيد الأجواء السائدة علی فلسطين آنذاک. ويعتبر المقهی علی أنّه مکان فرعي آخر ولکن مفتوح، أفضل مکان لتصوير أسباب هزيمة الفلسطينيين في هذه الرواية. إنّ أهمّ أداة تستخدمها الکاتبة لإظهار الأمکنة في حبي الأول هو الوصف والذي يلعب دوراً هاماً في العرض التفصيلي للقري والطبيعة والناس کما أنّ توظيفه الإيهامي والجمالي هما الأکثر استخداماً من بين أدات الوصف في رواية سحر خليفة. پرونده مقاله

وفقا لنظریة میکائیل ریفاتیر الناقد الفرنسوي الأمریکي، للشعرعمل غیر مباشر. یستلزم تحقق هذه النظریة عملیة مختلفة في قراءة الشعر. تدور النظریة هذه علی محور خلق شبکة دلالیة، والسعی لاکتشاف نواة الشعر، عبر تجاوز القراءة الاستکشافیة والوصول إلی القراءة التأویلیة. أما في القراءة التأویلیة، بعد دراسة العناصر اللاقواعدیة، یقوم القارئ بتوضیح الارتباط الداخلي لعناصر الشعر، بالنظر إلی دلالات العبارات. إذ یساعد القارئ تحدید التعابیر المتراکمة والمنظومات الوصفیة في الحصول علی الهیبوغرامات. في النهایة، تسبب هذه العوامل إلی درک و استیعاب ماتریس الشعر أو نسیجه البنیوي. یقوم هذا البحث بإعادة قراءة قصیدة هوامش علی دفتر النکسة لنزار قباني الشاعر السوري، بأسلوب وصفي- تحلیلي، علی ضوء نظریة ریفاتیر. تعبر القراءة الاستکشافیة لهذه القصیدة عن خیبة أمل الشاعر وحزنه، لما تعرضت بلاد عربیة من الفوضی والاحتلال؛ بلغة ناقدة ومرة. أما القراءة التأویلیة، فتشیر إلی ثلاثة تعابیر تراکمیة، وهي العناصر البالیة والرجعیة، خیبة الأمل والهزیمة، وضرورة القیام والتحول. إن المنظومات الوصفیة للشعر تکمن في مأساة العرب بعد هزیمتهم أمام العدو المحتل، ویرسمها الشاعر في عبارات الکلام والعرب. ونستنتج من البحث أن الشعر المقاوم یمکن تحلیله علی ضوء نظریة ریفاتیر، وهو شعر ذو دلالات وطبقات مختلفة، ویمکن للقارئ أن یستوعب دلالات أعمق للقصیدة عبر هذه النظریة. پرونده مقاله

إستطاع الکتاب فی کل عصر عرض مشاکل المجتمع وظروفه فی إطار الروایة بما یعبرون عن آرائهم ومکتوباتهم. إن الروایة أداة یستخدمها الکتاب للتعبیر عن آرائهم. حیدر حیدر هو أحد من الروائیین السوریین المعاصرین. تعتبر روایة الزمن الموحش من القلق لدی کاتب القصة التی قد ظهرت علی شکل الروایة. إنه یقوم بتحلیل قیم المجتمع وتقالیده فی روایة الزمن الموحش فیتحدث عن إنقطاع العلاقات مع التقالید الماضیة والإقبال علی الثقافة الغربیة وحضارتها وتقدمها أیضا. إن المقال هذا قد حاول دراسة الخطة والعناصر الـتی تصنعها فی الروایة هذه ترکیزا إلی المنهج الإستقرائی- الإستنباطی. خطة القصة نفس برمجة تسیر أحداث القصة وفقاً لها. ففی الدراسة هذه لقد قام الکاتب بتحلیل عناصر العقدة، الصراع، الإضطراب، الأزمة والحل. تعرض النتائج أن عنصر الصراع الذی یعد من أبرز عناصر الخطة فی الروایة، من العناصر المنطقیة وکثیرة الإستخدام لروایة الزمن الموحش. لقد ظهر الصراع الداخلی والإجتماعی أعظم تنویعا من نزاعات الروایة؛ لأن هذه الروایة تعالج أشخاصا مما یهمهم هو القضایا الثقافیة والإجتماعیة. پرونده مقاله

تشابک الشعر العربی المعاصر مع الأسطورة بالشکل الذی یمکن اعتبار توظیف الأسطورة أحد أهم ظواهره الفنیة بروزا. وقد أضفى هذا الاتجاه الأسطوری سمة أسلوبیة بارزة إلى ثراء الشعر العربی المعاصر والتعبیر عن مضامینه الدلالیة والقدرة فی تصویر معانیه، ما فتح آفاقا جدیدة للشعراء. ولم یستعن الشعراء العرب المعاصرون بالأسطورة واقتباس الهیکل الأسطوری بهیئته الأساسیة فحسب، وإنما قاموا بإحداث تغییرات فی جوانب الأسطورة المختلفة وتحویلها إلى أشکال متنوعة بغیة تطبیقها مع الأوضاع الراهنة فی عصرهم لتکون متسایرة مع أفکارهم وأهدافهم. وهذا التحریف ـ إن صح التعبیر ـ یشمل جمیع أنواع الأسطورة. یسعى هذا البحث معتمدا منهج الوصف التحلیلی، إلى تحلیل أهداف وتقنیات الإحالة الأسطوریة من خلال الکشف عن استدعاء الشعراء المعاصرین العرب لأسطورة المسیح ومعالجة عناصرها. واستنادا إلى نتائج البحث، تتضمن الإحالة فی أسطورة المسیح التی استدعاها الشعراء فی شعرهم، معظم الروایات الإنجیلیة. کذلک سلوک المسیح ومصیره وأسطورة لعازر وأسطورة المجوس، هی رکائز تعدّ من أهم مکوّنات هذه الأسطورة التی خضعت بشکل أو آخر للإحالة. یعتبر تحویل الشخصیات واستعارة وظائفها واستضافة عناصر إلى عنصر الأسطورة وبناء أسطورة جدیدة فی ظل المزج بین الأساطیر ما تلائم حاجة الشاعر التعبیریة، هی من أبرز أسالیب وتقنیات الإحالة الأسطوریة. إضافة إلى ذلک، فإن الإحالة التی وظّفها الشعراء فی الأسطورة المسیحیة، هی على الأرجح ذات دوافع سیاسیة واجتماعیة کالیأس والقلق النابعین عن تبعات الأوضاع السیاسیة والاجتماعیة المتردیة حینئذ. پرونده مقاله

یُعتبَر الزمن من العناصر البنیویة التی تحدث الروایة أساساً علیها. وکان الزمن یتشکل على علاقة منطقیة سببیة فی الروایات الکلاسیکیة، ولطالما استفاد الکتّاب منه لتحقیق أغراضهم فی الکتابة، لکنّه ومن خلال الحرکة والتغییر على أرض الواقع، جعلهم یسعون وراء أشکال زمنیة أخرى تفیدهم فی تبیین الخیال والرؤى. وهذا ما یسبب الحرف عن المسیر المتتابع للزمان فی الروایات المعاصرة، نتیجةً للمفارقة بین زمن السرد وزمن حدوث القصة وباستخدام تقنیة التسلسل الزمنی وإیقاعه. وسحر خلیفة، الروائیة التی تشکل القضیة الفلسطینیة محوراً مرکزیاً فی روایاتها تعید قراءة التاریخ الفلسطینی وأحداثه، لعرضه على الجیل الجدید من مواطنیها عبر قصة حب فی روایتها "حبّی‌ الأوّل". وقد تناولت هذه الدراسة الزمن فی الروایة المذکورة معتمدة آراء "جیرار جنیت" حول الزمن الروائی، التی عرضها فی کتابه "خطاب الحکایة" من خلال تبیین المفارقات بین زمن القصة وزمن الحکایة، وعلى منهج وصفی تحلیلی. وقد استثنت الدراسة التواتر، فوصلت إلى أنّ المفارقات الزمنیة تسود على الروایة بسبب التداخل بین الحاضر والماضی فی نظام تشظظی للبنیة الزمنیة فیرى القارئ نفسه فی تردد بین هذین البعدین من الزمن. وقد أسست خلیفة لهذه البنیة الزمنیة باستخدامها تقنیات متنوعة لتسریع السرد أو إبطائه والحرکة المستمرة بین الحاضر والماضی دعماً للأغراض السردیة. ومن هذه التقنیات؛ تیار الوعی والحوارات الداخلیة والاسترجاعات والاستباقات والخلاصة والحذف، مما یجعل الزمن الروائی یطول فی بعض المشاهد ویقصر فی أخرى. پرونده مقاله

باززایی، بازآفرینی و دگردیسی اسطوره، از شیوه‌های استفادۀ شاعران معاصر از اسطوره است؛ بدین معنا که شاعران، متناسب با مقتضیات زمانه و مضامین مد نظر خویش، به تغییر در جزء یا اجزایی از یک اسطوره و دخل و تصرّف در آن می‌پردازند. پژوهش حاضر با استفاده از روش توصیفی ـ تحلیلی، ضمن نشان دادن اسطوره‌های دگردیسی شده و شیوه‌های این دگردیسی در اشعار سیّاب، به بررسی زمینه‌ها و اهدافی می‌پردازد که موجب دگرگونی اسطوره‌ها در سروده‌های این شاعر شده‌اند. با توجّه به پیشگامی سیّاب در شعر آزاد عرب و بهره‌گیری فراوان او از اسطوره‌ها، این بررسی می‌تواند علاوه بر نمایاندن جنبه‌های جدیدی از رویکرد شاعری سیّاب، بخش مهمّی از شیوه‌ها و دلایل دگردیسی اسطوره‌ها را در شعر معاصر عرب نشان دهد. نتایج این پژوهش دخل و تصرّف سیّاب در اسطوره‌ها، انواع گوناگون اسطوره‌ها، اعمّ از ملّی، یونانی و دینی بودن آن‌ها را نشان می‌دهد؛ همچنین افزودن عناصری به اصل اسطوره، تغییر ماهیّت و کارکرد شخصیّت‌های اسطوره‌ای و نیز تغییر در اجزای مختلف اسطوره به‌ویژه در پایان‌بندی آن، از عمده‌ترین شیوه‌های دگردیسی اسطوره‌ها در سروده‌های سیّاب است. انطباق هرچه بیشتر اسطوره‌ها با وضعیّت عصر حاضر، اندیشه‌ها و اغراض شاعر و نیازهای سیاسی ـ اجتماعی را نیز باید از مهم‌ترین اهداف سیّاب در دگردیسی اسطوره‌ها دانست. پرونده مقاله