منظومه‌های داستانی یکی از انواع ادبی در گسترة ادبیات فارسی و نظامی بزرگ‌ترین الگوی شاعرانِ پس از خود در سرایش مثنوی و مناظره است که شاعران زیادی به تبعیت از او و با شدت و ضعف، راه او را دنبال کردند. از مقلّدانِ کمتر شناخته شدة او خواجه مسعود قمی، صاحب مثنوی شمس و قمر و شاعر گمنام دیگری است که منظومۀ قمر شاه را به تقلیداز او سروده است. هدف این پژوهش آن است که این دو منظومه را از دیدگاه عناصر داستانی، به صورت تطبیقی، بررسی نماید. بدیهی است پژوهش مذکور از جهت بیان میزان قوّت و ضعف و بازشناسی این دو منظومه دارای اهمیت است. روش تحقیق توصیفی-تحلیلی است. جامعة آماری پژوهش، 3114 بیت نسخة خطی قمرشاه و 2076 بیت مثنوی شمس و قمر از خواجه مسعود قمی را در برمی‌گیرد. در کل می‌توان از پژوهش حاضر چنین نتیجه گرفت: طرح و پیرنگ هر دو منظومه ساده، کلی و ابتدایی و زاویۀ دید، سوم شخص است. رویکرد مثنوی خواجه قمی، بزمی، رزمی و تعلیمی و قمرشاه، بزمی، رزمی و دینی است. رویکرد حماسی در هر دو منظومه، قوی‌تر و موفق‌تر از بخش غنایی است. منظومة قمرشاه از نظر شخصیت‌پردازی و صحنه‌پردازی در چارچوب زمان، مکان و محیط داستان‌ قوی‌تر، اما منظومه شمس و قمر از نظر سرایش و سبک شاعری استوارتر است. پرونده مقاله

بسیارند شاعرانی که در تذکره‌ها از آن‌ها نامی به میان نیامده و به مرور زمان نسخه‌های خطی دیوان آنان در گوشه و کنار جهان شناخته شده و مورد بررسی و مداقّة محققان قرار گرفته است. بدیهی است که نسخه‌های خطی به دست آمده و بویژه شهرآشوب‌ها به عنوان تاریخ محلی منظوم، فرهنگ لغتی به‌ جای مانده از واژه‌‌ها و اصطلاحات و همچنین منبع موثقی از اطلاعات تاریخی، اجتماعی و فرهنگیِ زمان خود محسوب شده، از اهمیت ویژه‌ای برخوردارند و پژوهش دربارة آن‌ها ضروری است. گل‌کشتی یکی از آثار میرنجات اصفهانی از شاگردان صائب تبریزی و متعلق به دورة صفویه است. روش تحقیق به صورت کیفی، توصیف و تحلیل 270 بیت از نسخۀ خطی گل‌کشتی است. استخراج و بازیابی کلمات و اصطلاحات خاص و متداول دورة صفوی، بازیابی آداب و رسوم اجتماعی، معرفی طبقات اجتماعی، طرح دیدگاه مردم به کُشتی در جایگاه حرفه‌ای پرطرفدار با بیان بیش از 170 فن و معرفی شهرآشوب گل‌کشتی، تنها سند موثقی که ثابت می‌کند در قدیم به جای زورخانه از ورزش‌خانه استفاده می‌شد، همگی از نتایج به دست آمدة این پژوهش است. پرونده مقاله

گویش‌شناسی، یکی از شاخه‌های کاربردی دانش زبانی است که با هدف گردآوری گویش‌ها، به بررسی علمی، زبان‌شناختی، جامعه‌شناسی و مردم‌شناختی می‌پردازد. گویش محلی، رکن اصلی و ساختار موجودیت هر قوم و نژاد است؛ از این رو مطالعه و بررسی در جهت زنده نگه‌داشتن گویش نایینی، به عنوان بخشی از فرهنگ، سنّت و آیین شهرستان نایین، ضروری و درخور اهمیت است. گویش نایینی از گویش‌های مرکزی ایران و دنبالۀ زبان ایرانی میانه غربی است و اصالت ادبی و پیوند ناگسستنی و ثابت با زبان پهلوی ساسانی دارد. گویش نایینی با گویش‌های همجوار خود از جمله اردستانی، ورزنه‌ای، بادرودی، زفره‌ای، نطنزی و زرتشتیان یزد خویشاوندی نزدیک دارد. روش این پژوهش به صورت توصیفی و گردآوری اطلاعات به شیوۀ کتابخانه‌ای است و مواد زبانی آن از مجموعه فرهنگ لغت و امثال و حکم و از بین گویش مردم شهر نایین جمع‌آوری شده است. از نتایج به دست آمده این پژوهش می‌توان به منظم و سازمان‌یافته‌بودن این زبان اشاره کرد، به گونه‌ای که واژه‌ها از دو حالت خارج نیست؛ اول کلمه‌هایی که در این گویش، صورت ویژه‌ای دارند و ریشۀ آن‌ها را باید از فرهنگ اوستا استخراج کرد و دوم واژه‌هایی که مشتق از الفاظ فارسی معیار هستند و با تغییر حرکات، افزایش، کاهش یا تغییر حروف به زبان محلی نایینی راه یافته‌اند. پرونده مقاله

سعدی شاعر قرن هفتم و یگانه استاد غزل عاشقانه، عارفانه و پندآموز است. همام تبریزی نیز معاصر سعدی است و دیوان شعری، با حدود 4000 بیت دارد. در نسخة خطی جُنگ به شمارة 478 در کتابخانة لالا اسماعیل ترکیه، 47 غزل سعدی با 47 غزل از همام تبریزی تحت عنوان المعارضات بین غزلیات الشیخ سعدی و مولانا همام‌الدین طاب ثراهما در معارضه قرار گرفته است. پژوهشگر ضمن تصحیح نسخة خطی یادشده به سبک‌شناسی اشعار سعدی و همام و بررسی تأثیر و تأثرات این دو شاعر در معارضات موجود در این نسخة خطی پرداخته است. شیوة تحقیق کتابخانه‌ای و تحلیلی است. ازآنجا‌که این دو شاعر معاصر همدیگرند و تاکنون اشعار این دو به‌صورت تطبیقی بررسی سبک‌شناسانه نشده است، انجام این پژوهش ضروری به نظر می‌رسد. پرسش اصلی در این پژوهش آن است که با توجه به معارضات موجود در نسخة خطی یادشده، میزان تأثیر و تأثرات سعدی و همام در شعر تا چه اندازه و در چه ابعادی است؟. نتایج به‌دست‌آمده نشان می‌دهد، تأثرات همام از سعدی به دو شکل است: الف) برپایة اساس و بنیاد است؛ یعنی تنها می‌توان تأثیر بیان شیوای سعدی را در اشعار همام دید، بدون آنکه شباهتی در ظاهر و مضمون ابیات وجود داشته باشد؛ ب) تأثر وزن و قافیه است که خود بر دو گونه است: غزلیاتی از همام که هم ازنظر وزن و قافیه و هم ازنظر مضمون، متأثر از سعدی است و دوم غزلیاتی که فقط در وزن و قافیه اتحاد دارند. درمجموع، تأثیر سبک شعر سعدی بر اشعار همام مشهود و انکارناپذیر است. پرونده مقاله

چکیده امروزه تدوین سیر تاریخی اوزان و بحور شعر فارسی از آغاز تاکنون با تعیین بسامد و ترسیم فراز و نشیب موجود با وجود چاپ‌های پاکیزه و منقح از دواوین شعر فارسی، امری ضروری و مفید به نظر می‌رسد. در این پژوهش که در واقع پاسخی به این نیازی ضروری است، دیوان صباحی بیدگلی با توجّه به نقش عمده و انکار ناپذیر او در تحوّل ادبی بر بنیاد شیوه شاعران پیشین، که با اوزان و بحور گیرا شیوه‌ای نو در شعر فارسی پدید آورده است طراوتی خاصّ به اشعار خود بخشیده و با پرداختن به مفاهیم و مضامین اساس این تحقیق قرار گرفته است؛ بدیهی است، بررسی دقیق اشعار این شاعر از جهت کیفیّت و بسامد اوزان و بحور، قافیه و ردیف، در قالب نمودار دایره‌ای ما را در تعیین میزان قابلیّت‌ها و چیره دستی شاعری که او را مجد شیوه شاعران باستان دانسته‌اند، یاری می‌رساند. در این مقاله به معرّفی اوزان پرکاربرد و نیز بسامدی تأثیر گذار پرداخته شد، و نمودار‌های دایره‌ای ذکر شده است. پرونده مقاله