کیمیای سعادت اثر امام محمد غزالی ( 505 م) و مکاتیب از عبدالله قطب (909م) در شمار آثار ارزشمند تصوف قرار دارند. در این مقاله برای دستیابی به نظرات این دو عارف محقق دربارۀ مراحل سلوک، مجموعه‌ای از دیدگاه‌های آنها در باب این موضوع از دو اثر مورد نظر استخراج و سپس نظرات آنها با هم مقابله شده است. نتایج به دست آمده نشان می دهد که غزالی و عبدالله قطب، هنگام توضیح منازل و مراحل سلوک، بین حال و مقام تفکیک انجام نداده و به شیوۀ برخی آثار اهل تصوف احوال و مقامات را تقسیم بندی نکرده اند. همچنین عبدالله قطب در مباحثی نظیر ارکان سلوک، خلوت و عزلت، توکل، زهد و فقر تحت تأثیر غزالی بوده است. در مجموع می توان گفت که غزالی در کیمیای سعادت دیدگاه های خود را در این زمینه نظام مند و منسجم تر بیان کرده است و نظم و ترتیبی که در آن دیده می شود در مکاتیب وجود ندارد. روش این تحقیق این نوشتار، توصیفی-تحلیلی و بر مبنای مطالعات کتابخانه ای است. پرونده مقاله

پیوند ادبیات فارسی و عرفان اسلامی، به گونه ای است که پژوهش در بیشتر آثار ادبی، بدون شناختی ژرف از عرفان و تصوف اسلامی دشوار خواهد بود و در گرایش ادبیاتِ عرفانی، تحقیق و مطالعات روشنگرانه در شناخت عرفان و تصوف، ضرورت و اهمیت بیشتری پیدا می کند. یکی از جلوه های مکتوب ادبیات عرفانی، در زمینۀ آموزش های معنوی و تربیت مریدان و سالکان طریقت، آداب المریدینها هستند؛ آداب ا لمریدین ها، در حقیقت، درس گفتارهای آداب سفر و حضر سلوکی ان اند؛ در این مقاله برآنیم تا این گونۀ ناشناخته و کمتر دیده شده را بشناسانیم. از آنجا که پیشینۀ روشن و قابل توجهی دربارۀ آداب المریدین ها وجود ندارد و منابع چندانی در دست نداریم، با برشماری ویژگی ها و معرفی برخی آداب المریدین ها تا قرن سیزدهم هجری قمری، به شناخت شیوه های آموزشی اهل طریقت دست می یابیم. یادآور می شوم که این جستار قصد ورود به عقاید و مبانی اندیشۀ صوفیانه را ندارد و به بازخوانی آداب بسنده می کند. پرونده مقاله

شیخ احمد جام از عارفانی است که به رغم نگاه صوفیانه و تلاش در جهت خودسازی فردی و پرورش مریدان و نشان دادن راه و رسم سلوک، به صلاح و رستگاری مردم جامعه از بن جان می‌اندیشد و در مجالس وعظ و نوشته‌های خویش موشکافانه کج‌روی‌های اجتماعی را گوشزد می‌کند. این نوشتار به دنبال آن است تا با روش توصیفی- تحلیلی، برجسته‌ترین مسائل و موضوعات اجتماعی قرن پنجم را در آینة آثار احمد جام بازکاود. تا کنون بررسی مستقلی دربارة اندیشه‌های اجتماعی وی (با تکیه بر تمامی آثار او) صورت نگرفته‌ است. رویکرد اجتماعی وی را می‌توان در موضوعات شش‌گانة زیر جست‌وجو کرد: 1. طبقات اجتماعی؛ 2. نهادهای مردمی؛ 3. ملل و نحل؛ 4. مشاغل و پیشه‌ها؛ 5. آداب و رسوم؛ 6. اخلاق اجتماعی. با بررسی دیدگاه‌های یادشده در آثار و رسائل وی جلوه‌هایی از جامعة عصر سلجوقی را می‌توان دید. با توجّه به سکوت منابع تاریخی، دربار مدار بودن مورّخان و بی‌اعتنایی ایشان به ساز و کار حاکم بر روابط و قشربندی‌های اجتماعی، وجود آثار و منابع گران‌سنگ اشخاص دردمندی چون احمد جام که به دل‌مشغولی‌ها و فراز و فرودها و زشتی‌ها و زیبایی‌های روابط اجتماعی نگریسته‌ است، فرصت مغتنمی است که جامعة دیروز با برخی نگرش‌های جامعه‌شناختی واکاوی گردد. پرونده مقاله