تحلیل رفتار متقابل نظریه‌ای برای شناخت رفتار، احساس و ذهنیت افراد در بستر روابط شخصیت‌ها است که در آن تصویری از ساختار روانی انسان‌ها ارائه میگردد. از الگوی سه‌‌‌‌گانه حالات نفسانی؛ یعنی والد، بالغ و کودک در تجزیه ‌و تحلیل رفتارهای آدمی استفاده می‌‌‌‌شود. مثنوی مولانا جلال‌‌‌‌الدین محمد بلخی، حاوی سرگذشت گروه‌‌‌‌های بشری، با هر طیف اعتقادی و رفتاری است و ویژگی‌‌‌‌های روانی‌‌‌‌_ رفتاری در آن موشکافانه منعکس‌شده است و پژوهشگر می‌تواند با تحلیل محتوای داستان‌ها، شخصیت قهرمانان را روانکاوی کند. پژوهش حاضر به روش کتابخانه ای و استقرایی و در چارچوب نظری تحلیل رفتار متقابل اریک برن انجام شده است و سه لایه شخصیت والد، بالغ و کودک وی، با توجه به ابعاد سه‌‌‌‌گانه شخصیت، شخصیت های داستان پادشاه و کنیزک مثنوی را توصیف و تحلیل می-کند. در این بررسی معلوم می‌‌‌‌شود که شخصیت‌‌‌‌های داستان در موقعیت‌‌‌‌های مختلف چگونه عمل می‌‌‌‌کنند و رفتارهای آنان ریشه در چه تنش‌‌‌‌های روحی و روانی دارد. هدف از این پژوهش تحلیل رفتار‌‌‌‌های شخصیت‌های این داستان بر اساس الگوی اریک برن برای دستیابی به خصوصیات روحی و روانی شخصیت‌ها است. نتایج بررسی مؤلفه‌‌‌‌های تحلیل رفتار متقابل در داستان‌ نام‌برده نشان می‌‌‌‌دهد که در روابط میان شخصیت‌‌‌‌ها هر سه حالت نفسانی با تمام ویژگی های روانشناختی آن دیده می شود و پادشاه از نظر ابعاد سه گانه شخصیت جامع ترین است. پرونده مقاله