-
المقاله
1 - بازتاب اخبار کاهنان در سیره نبوی: واکاوی روایت های پیش از بعثتتاریخ و تمدن اسلامی , العدد 5 , السنة 17 , زمستان 1400تدوین و نگارش سیره، سالها پس از رحلت پیامبر(ص) و صحابه در دوره اموی آغاز و در دوره عباسی تکامل یافت. نگاه پسینی به همراه پیشآگاهی و فاصله تاریخی وقوع حوادث تا نگارش آن، سبب شد تا راویان با اطلاع از اوضاع روزگار خویش و اخبار گذشته، فرصت مناسبی برای داستانپردازی بیا أکثرتدوین و نگارش سیره، سالها پس از رحلت پیامبر(ص) و صحابه در دوره اموی آغاز و در دوره عباسی تکامل یافت. نگاه پسینی به همراه پیشآگاهی و فاصله تاریخی وقوع حوادث تا نگارش آن، سبب شد تا راویان با اطلاع از اوضاع روزگار خویش و اخبار گذشته، فرصت مناسبی برای داستانپردازی بیابند. از جمله روشهایی که راویان به آن مبادرت ورزیدهاند وارد کردن اخبار کاهنان در سیره نبوی است. این مقاله در پی پاسخ به این پرسش است که سیرهنویسان با چه اهدافی اخبار کاهنان را محور تدوین بخشی از سیره پیامبر(ص) قرار داده و بدان ها پرداخته اند؟ بررسی دادههای منابع اصلی نشان میدهد که ورود گزارش کاهنان در داستان ها، نوعی اعتباربخشی به اصالت داستان ها بودهاست. یعنی داستانی ساختگی با اتصال به نیروهای ماورایی و منابع غیبی، اصیل جلوه داده میشد؛ امری که پذیرش آن در محیطی که از عقلگرایی فاصله گرفته بود، به سهولت صورت میگرفتهاست. تفاصيل المقالة -
المقاله
2 - راستی، پیوستگی دین و سیاست، پادشاهی، عدالت و اصالت نژاد در کلیله و دمنه و قابوسنامهمطالعات ادبیات تطبیقی , العدد 1 , السنة 13 , بهار 1398نظام فکری اندیشه ایرانشهری در عصر اسلامی در مؤلفههایی چون راستی و راستگویی، پیوستگی دین و سیاست، السلطان ظل الله، حفظ نظام طبقاتی، رحمت الهی، دروغ و جایگاه پادشاه و... تبلور و تداوم یافت. متون عربی- اسلامی، مزدایی و پهلوی نیز در انتقال و گسترش اندیشههای ایرانشهری مؤ أکثرنظام فکری اندیشه ایرانشهری در عصر اسلامی در مؤلفههایی چون راستی و راستگویی، پیوستگی دین و سیاست، السلطان ظل الله، حفظ نظام طبقاتی، رحمت الهی، دروغ و جایگاه پادشاه و... تبلور و تداوم یافت. متون عربی- اسلامی، مزدایی و پهلوی نیز در انتقال و گسترش اندیشههای ایرانشهری مؤثر بودهاند و تصویری کلی از مفردات اندیشههای ایرانشهری به دست دادند. کتبی مانند ادب الکبیر و ادب الصغیر نوشته ابن مقفع، الحکمة الخالدة نوشته مسکویه، تاج الملوک نوشته جاحظ و عیون الأخبار نوشته ابن قتیبه، کلیله و دمنه ترجمه ابن مقفع و قابوسنامه نوشته عنصرالمعالی از آن جملهاند. در این پژوهش که با روش تاریخی و رویکردی توصیفی تحلیلی صورت گرفته است، سیر و تداوم اندیشههای ایرانشهری در دو کتاب کلیله و دمنه و قابوسنامه مورد بررسی و مقایسه قرار گرفته است؛ و نشان داده شده است که هر دو اثر، نقش بی بدیلی در حفظ و ادامه مفردات اندیشههای ایرانشهری ایفا کردهاند و به نحوی بارز مؤلفههای فرهنگی و تمدنی ایرانی را احیاء کرده و بازتاب دادهاند. تفاصيل المقالة -
المقاله
3 - ترکیب و خاستگاه اجتماعی شورشیان بابی با تأکید بر شورش بابی ها در مازندران (1265-1264 قمری)پژوهش نامه تاریخ , العدد 1 , السنة 12 , بهار 1396چکیده جریان بابی گری در عصر محمدشاه قاجار و سال 1260 هـ. ق رسماً اعلام موجودیت کرد. این جنبش، در آغاز، سه مرحلۀ تبلیغی بابیت، مهدویت و نبوت را پشت سر گذاشت. سیدعلی محمد شیرازی، بانی جریان مذکور، به دستور حاج میرزا آقاسی، صدر اعظم محمدشاه، راهی آذربایجان شد و از جمادی ال أکثرچکیده جریان بابی گری در عصر محمدشاه قاجار و سال 1260 هـ. ق رسماً اعلام موجودیت کرد. این جنبش، در آغاز، سه مرحلۀ تبلیغی بابیت، مهدویت و نبوت را پشت سر گذاشت. سیدعلی محمد شیرازی، بانی جریان مذکور، به دستور حاج میرزا آقاسی، صدر اعظم محمدشاه، راهی آذربایجان شد و از جمادی الثانی 1264 هـ. ق تا شعبان 1266 هـ. ق حدود دو سال و سه ماه را در زندان چهریق گذراند. پس از ناامید شدن بابی ها از آزادی سیدعلی محمد، این جنبش وارد مرحله جدیدی شد که در پیش گرفتن رویکرد نبرد مسلحانه بود. آنان اسارت پیشوای شان را بهانه ساختند و با انجام چند شورش، به زورآزمایی با حکومت موجود پرداختند؛ اوج این هماورد مسلحانه در همان گام اول اتفاق افتاد و آن شورش بابی ها در قلعۀ شیخ طبرسی مازندران بود که حدود نه ماه به طول انجامید و با سرکوب بابی ها نیز خاتمه یافت. مسألۀ مقالۀ حاضر، چرایی تلوّن ترکیب اجتماعی و نیز خاستگاه اجتماعی شورشیان بابی و انگیزه های حضور آنان در جنبش یاد شده، با تأکید بر شورش مازندران است. در انجام این تحقیق از روش تحقیق تاریخی استفاده شده است که سعی دارد با با نگاهی عینی به وقایع و حوادث مستند تاریخی که در منابع آمده است، به تبیین تاریخی موضوع بپردازد. تفاصيل المقالة -
المقاله
4 - نقش و جایگاه برخی از سیاست مداران عصر رضاشاه دربارة مسائل فرهنگی: «محمدعلی فروغی (ذکاءالملک)، تیمورتاش، مخبرالسلطنه (مهدیقلیخان هدایت) و عیسی صدیق اعلم»پژوهش نامه تاریخ , العدد 5 , السنة 13 , زمستان 1396در مقاله تلاش شده است با مطالعهی اندیشهها و رفتارهای نخبگان سیاسی- فرهنگی عصر رضاشاه پاسخی برای این پرسش بیابیم که آیا رضاشاه خود طراح سیاستهای فرهنگی حکومتش بود و یا طراحان دیگری سیاستهای فرهنگی این عصر را تدوین میکردند. به همین منظور خلاصهای از شرح احوال و اقدا أکثردر مقاله تلاش شده است با مطالعهی اندیشهها و رفتارهای نخبگان سیاسی- فرهنگی عصر رضاشاه پاسخی برای این پرسش بیابیم که آیا رضاشاه خود طراح سیاستهای فرهنگی حکومتش بود و یا طراحان دیگری سیاستهای فرهنگی این عصر را تدوین میکردند. به همین منظور خلاصهای از شرح احوال و اقدامات چهرههای برجستهای مانند: محمدعلی فروغی (ذکاءالملک)، تیمورتاش، مخبرالسّلطنه (مهدیقلیخان هدایت) و عیسیصدیقاعلم بررسی میشود. این افراد که فقط گروهیاز نخبگان عصرند هر کدام به نوعی با سیاستهای رضاشاهی وابستگی و پیوستگی یا هماهنگی و تعامل فرهنگی داشتهاند و میتوان آنها را نخبگان سیاسی- فرهنگی یا فرهنگی- سیاسی خواند. در مقاله، عملکرد فرهنگی آنها به ویژه در برخورد با عرصةی فرهنگ دینی، ملی- باستانی و نیز فرهنگ غربی بررسی میشود. در این مقاله چند تن از نامآورترین سیاستمداران فرهنگی عصر رضاشاه که نقش مهمتر و بیشتری در سیاستهای فرهنگی داشتهاند و نمایندهی نخبگان همسویشان پنداشته میشدهاند برگزیده شدند، واژگان کلیدی: رضاشاه- سیاستمداران- فرهنگ- آموزش و پرورش- دانشگاه تفاصيل المقالة -
المقاله
5 - مسائل و مطالبات مردم طهران در اسناد عرایض عهد ناصری (1301-1303 هـ .ق)پژوهش نامه تاریخ , العدد 5 , السنة 17 , زمستان 1400چکیدهبررسی ساختارهای اجتماعی ایران در هر دوره از اهمیت ویژهای برخوردار است. در این بین دسترسی به اسناد یکی از مؤثرترین روشهای پژوهش، جهت دستیابی به واقعیت های هر زمان شناخته شده است و اسناد عرایض به عنوان گروهی از اسناد تاریخی که از امور زندگی، روابط میان مردم و جامعه أکثرچکیدهبررسی ساختارهای اجتماعی ایران در هر دوره از اهمیت ویژهای برخوردار است. در این بین دسترسی به اسناد یکی از مؤثرترین روشهای پژوهش، جهت دستیابی به واقعیت های هر زمان شناخته شده است و اسناد عرایض به عنوان گروهی از اسناد تاریخی که از امور زندگی، روابط میان مردم و جامعه و حکومت سخن میگوید و هر سطر از آن به زندگی اجتماعی مردم میپردازد، برای پژوهشگران از امتیاز خاصی برخوردار است.هدف پژوهش حاضر شناخت مشکلات و مسائل اجتماعی مردم طهران طی نزدیک به سه سال از سلطنت ناصرالدینشاه قاجار است که در اسناد عرایض مورد بررسی، منعکس گردیده است؛ این اسناد، شامل عرایض مردم طهران بین سالهای1301 تا 1303 هجری قمری میباشد. روش تحقیق در این پژوهش، انجام کار تصحیح مجموعه خطی بر اساس علم نسخهشناسی (Codicology) و تحریر مقاله بر اساس روش تاریخی(استقرائی) و شیوه تدوین و نگارش آن به صورت توصیفی-تحلیلی میباشد. استخراج اطلاعات و دادهها نیز به صورت کتابخانهای و اسنادی صورت گرفته است. بررسی این اسناد نشان میدهد رعیت، آزادانه و با کمترین ترسی، مطالبات و مسائل خود را با شخص اول مملکت مطرح میکرده است. دادههای عرایض نشان میدهد که گروههای مختلف اجتماعی، عموما، از آزادی بیان و آزادیهای مذهبی برخوردار بودند و در این زمینه دغدغه یا نگرانی وجود نداشته است. حفظ امنیت و برپایی عدالت، همچون گذشته تاریخ ایران، حلقه مفقوده عصر ناصری بوده است؛ با این تفاوت که شخص شاه، شخصا و رأسا، درصدد حل مسائل و مشکلات گروهها و طبقات اجتماعی ممالک محروسه ایران برآمد. تفاصيل المقالة -
المقاله
6 - کنکاشی در ماهیت طایفه یهودیان فراماسون دونمه و نقش آنان در کودتای 1908 و خلع سلطان عثمانی (تجدید نظر)پژوهش نامه تاریخ , العدد 1 , السنة 17 , بهار 1401فرقه یهودی دونمه یکی از طوایف دینی یهودی ماسونی به شمار می رود که شایسته بحث و بررسی است. اهمیت این فرقه مرهون عوامل متعددی است، که بارزترین آنها نقش بزرگ آن در اواخر دولت عثمانی، که تا دوران جانشین آن یعنی ترکیه امروزه نیز امتداد یافت. بعلاوه این فرقه در جهان اسلام ظهو أکثرفرقه یهودی دونمه یکی از طوایف دینی یهودی ماسونی به شمار می رود که شایسته بحث و بررسی است. اهمیت این فرقه مرهون عوامل متعددی است، که بارزترین آنها نقش بزرگ آن در اواخر دولت عثمانی، که تا دوران جانشین آن یعنی ترکیه امروزه نیز امتداد یافت. بعلاوه این فرقه در جهان اسلام ظهور کرد از این رو ضرورت دارد با این طایفه آشنایی شود و مراحل مختلف پیشرفت آن و نقشی که در جامعه عثمانی مسلمان ایفا کرد، مورد بحث و بررسی قرار گیرد.در نیمه دوم سده هفدهم میلادی، دولت عثمانی با شرایط تاریخی و سیاسی سختی روبرو شد که تاثیر زیادی در ظهور و بروز طایفه ی ماسونی موسوم به یهود دونمه شد. این طایفه توسط یک خاخام یهودی به نام ساباتای بن زفی إزمیری (1626- 1675) هنگامی که خود را مسیح موعود اعلام کرد، برپا گردید.این طایفه یهودی تظاهر به دین اسلام می کنند، در حالی که پنهانی مراسم دینی ویژه خود را برپا میدارند که به آن نام طایفه سابائی اطلاق میگردد. این طایفه یهودی ماسونی تاثیر بسزایی در اوضاع داخلی دولت عثمانی به ویژه در دوران فرمانروایی سلطان عبدالحمید دوم (حک 1876- 1909م) داشت، بنحوی که نقش مهمی در انقلاب عثمانی سال 1908 و خلع سلطان عبدالحمید دوم در سال 1909 ایفا کرد، و نیز در سیاستی که جمعیت اتحاد و ترقی هنگام مستولی شدن بر قدرت و اداره دولت عثمانی در پیش گرفت. تفاصيل المقالة -
المقاله
7 - نقش میرزا محمد اخباری در فراز و فرود مکتب اخباری در دوره فتحعلی شاه (فایل اصلاح کامل بازنگری شده)پژوهش نامه تاریخ , العدد 2 , السنة 17 , تابستان 1401پیروزی علمای اصولی بر اخباریها از مهمترین تحولات درونی تشیع در عهد قاجاریه بود که همواره با پیامدهای سیاسی و فکری همراه بود. موج سوم جنبش اخباریگری توسط میرزا محمد اخباری آخرین نماینده مهم جریان اخباریگری در دوره قاجاریه آغاز شد. پس از این دوره اخباریها برای همیشه ا أکثرپیروزی علمای اصولی بر اخباریها از مهمترین تحولات درونی تشیع در عهد قاجاریه بود که همواره با پیامدهای سیاسی و فکری همراه بود. موج سوم جنبش اخباریگری توسط میرزا محمد اخباری آخرین نماینده مهم جریان اخباریگری در دوره قاجاریه آغاز شد. پس از این دوره اخباریها برای همیشه از اصولیها شکست قطعی یافتند. از آن زمان به بعد اصولیان رهبری دینی و سیاسی جامعه شیعه را به دست گرفتند. بنابراین مسأله اصلی این تحقیق، نظر به جایگاه میرزا محمد اخباری در این مرحله از جنبش اخباریگری، نقش ایشان در فراز و فرود مکتب اخباری در دوره فتحعلی شاه قاجار میباشد.چارچوب نظری این تحقیق مبتنی بر این دیدگاه است که قرائت از دین و منـابع دینـی در دورههای مختلف شکل گرفته و این امر موجب پیدایش گرایشهای مـذهبی مختلفـی در درون جامعـه شیعی شده است. یافتههای این تحقیق نشان میدهد که میرزامحمد اخباری در دربار فتحعلی شاه قاجار مقرب شد و با تکیه بر قدرت شاه و سوار شدن بر موج احساسات او به ترویج اخبارگری پرداخت . از دیگر سو می دانیم که میرزا محمد، افزون بر اعتقادات تند اخباری و ضد اصولی خود، گرایش به نوعی عقاید مرتبط با علوم غریبه داشت و شاید این امور و پیامدهای فکری و مذهبی آن هم در تصمیم اصولیان در مقابله با او مؤثر بوده است؛ واژگان کلیدی: میرزا محمد اخباری ، اخباریگری، علمای اصولی، علمای اخباری، فتحعلی شاه قاجار تفاصيل المقالة -
المقاله
8 - بررسی دلایل ناکارامدی بازار و اصناف در تحولات دوران پهلوی اول (1320)تاریخ , العدد 57 , السنة 15 , تابستان 1399پژوهش حاضر درصدد بررسی دلایل ناکارامدی بازار و اصناف در تحولات دوران پهلوی اول (1320) است. ازاین منظر پس از بسط فضای مفهومیموضوع، به بررسی نقش و کارکرد اصناف خواهد پرداخت. مطابق با مستندات موضوعی ارائه شده دراین پژوهش، روش تحقیق، توصیفی- تحلیلی و روش گردآوری اطلاعات أکثرپژوهش حاضر درصدد بررسی دلایل ناکارامدی بازار و اصناف در تحولات دوران پهلوی اول (1320) است. ازاین منظر پس از بسط فضای مفهومیموضوع، به بررسی نقش و کارکرد اصناف خواهد پرداخت. مطابق با مستندات موضوعی ارائه شده دراین پژوهش، روش تحقیق، توصیفی- تحلیلی و روش گردآوری اطلاعات دراین پژوهش، کتابخانهای میباشد یافته های تحقیق حکایت از آن دارند که بازاریان و اصناف در اثر نفوذ خارجی، گسترش و چاپ روزنامه نقش و کارکرد آنها از حوزه صرف اقتصادی و تجاری خارج شده و جنبه سیاسی و اجتماعی به خود گرفته است که این موضوع ساختار و ماهیت اصناف و بازاریان را دچار دگرگونی اساسی نموده و از حالت طبقه در خود خارج کرده و به طبقه ی برای خود تبدیل نمود است این موضوع سبب تاثیر گذاری بازاریان و اصناف بر تحولاتی از جمله شکل گیری نهضت تنباکو،مجلس وکلای تجار، انقلاب مشروطیت، مجلس ملی و شکل گیری بانک ملی شده به گونه ای که بازاریان دارای تاثیر گذاری مثبتی بر روند حوادث و تحولات تا این بازه زمانی بوده اند اما بعد از مشروطیت تا 1320 به علت فقدان اتحاد درون گروهی ، ضعف آگاهی صنفی و طبقاتی و روی کار آمدن رضا شاه و تشکیل دولت و عدم تعادل طبقاتی و گرایش به زمین داری، بازاریان و اصناف دچار ناکارامد ی شده و نتوانستند بر تحولات سیاسی، اجتماعی و اقتصادی تاثیرات مثبتی بگذارند. تفاصيل المقالة -
المقاله
9 - مدیریت استراتژیک نظامی بابهره گیری ازالگوی ترکیبی مرحله ای مبتنی برساختارعصبیتی در عصر دولت صفویتاریخ , العدد 64 , السنة 17 , بهار 1401ظهور صفویان یکی از مهم ترین رویدادها ونقطه ی عطفی درتاریخ تشیع وایران محسوب می شود. صفویان توانستند نخستین دولت قدرتمند شیعی ملی را درایران تشکیل دهند. استقراراین دولت شیعی وملی باعث واکنش مخالفان داخلی ودشمنان خارجی گردید.سرکوب مخالفان داخلی ودشمنان خارجی موجب غلبه ی ت أکثرظهور صفویان یکی از مهم ترین رویدادها ونقطه ی عطفی درتاریخ تشیع وایران محسوب می شود. صفویان توانستند نخستین دولت قدرتمند شیعی ملی را درایران تشکیل دهند. استقراراین دولت شیعی وملی باعث واکنش مخالفان داخلی ودشمنان خارجی گردید.سرکوب مخالفان داخلی ودشمنان خارجی موجب غلبه ی تفکر نظامی گری خصوصا درنیمه ی اول این دوران به عنوان یکی از ویژگی های عمده ی حکومت صفویان شدلذا نحوه ی مدیریت پادشاهان وفرماندهان عالیرتبه ی جنگ درهدایت نیروهای نظامی وغیر نظامی بسیار مهم بود این ماهیت نظامی ،حکومت صفویه رابرمسیری هدایت نمود که ضمن تمرکز براندیشه نظامی ویابه عبارتی کاربست تاکتیک های نظامی یه ترمیم ساختارهای آن باتوجه به توانمندیها وناتوانی های دوحکومت عثمانی وازبک درقالب تغییر الگوهای سنتی نظامی وطراحی مدل ترکیبی مرحله ای مبتنی برساختارعصبیتی وادارد.بابررسی تاریخ جنگ های نظامی درعصرصفوی به وضوح نقش وتاثیر شگرف این مدل نظامی درموفقیت های نظامی سپاه صفوی قابل ملاحظه است. این پژوهش ضمن تحلیل وبررسی تاکتیک های نظامی آن دوران اخص درنیمه ی اول آن عصر، به واکاوی این الگوی نظامی می پردازد. تفاصيل المقالة -
المقاله
10 - مسائل پیروان ادیان، مذاهب و آیینهای غیررسمی دوره ناصری در اسناد عرایض (1301-1303 هـ.ق)تاریخ , العدد 65 , السنة 17 , تابستان 1401با مطالعه اسناد عرایض به عنوان یکی از منابع مطالعه تاریخ اجتماعی در دوران معاصر، میتوان نگاهی نو به زندگی اجتماعی و حیات فرهنگی و اقتصادی جامعه ایرانی داشت که شاید تاکنون مغفول مانده بود. مسائل پیروان ادیان، مذاهب و آیینهای غیررسمی نیز به عنوان یکی از لایههای حیات اج أکثربا مطالعه اسناد عرایض به عنوان یکی از منابع مطالعه تاریخ اجتماعی در دوران معاصر، میتوان نگاهی نو به زندگی اجتماعی و حیات فرهنگی و اقتصادی جامعه ایرانی داشت که شاید تاکنون مغفول مانده بود. مسائل پیروان ادیان، مذاهب و آیینهای غیررسمی نیز به عنوان یکی از لایههای حیات اجتماعی مردم ایران، نیازمند بررسی بیشتر در دورههای مختلف تاریخی است و از این منظر، این اسناد، میتواند کمک شایانی به شناخت زندگی و مشکلات این گروههای اجتماعی داشته باشد. در این پژوهش، اسناد عرایض دوره ناصری، طی سالهای 1301 تا 1303هـ.ق مورد بررسی قرار گرفته است. مذاهب ذکر شده در این اسناد عمدتا شامل دو گروه مذهبی مسیحی و یهودی است. روش تحقیق در این مقاله، روش تاریخی (استقرائی) و شیوه نگارش و تدوین آن به صورت توصیفی-تحلیلی می باشد. استخراج اطلاعات و دادهها نیز به صورت کتابخانهای و اسنادی صورت گرفته است. یافتههای این پژوهش نشان میدهد که جز در مسائل مذهبی، در سایر امور، مسائل پیروان ادیان، مذاهب و آیینهای رسمی و غیررسمی مشترک بوده است. در مورد مسائل مذهبی نیز به جرأت میتوان گفت که عمدتا مستمسک و بهانه-های اربابان و صاحبان قدرت برای رسیدن به اهداف مادیشان بوده است تفاصيل المقالة -
المقاله
11 - تناقضگوییها و اشتباهات تاریخنگاری سیدظهیرالدین مرعشی در پارادایم محلی-مذهبی (شیعه دوازده امامی)تاریخ , العدد 63 , السنة 16 , زمستان 1400تاریخنگاری محلی سبکی از تاریخنگاری است که مورخان به آن توجه خاصی دارند. تاریخنگاری محلی دارای جنبههای محلی بوده و با نگاه جزئی و دقیقتری به بررسی گذشته دور و نزدیک منطقه جغرافیائی موردنظر میپردازد. در مازندران، تواریخ محلی مختلفی به رشته تحریر درآمدهاند که از آن أکثرتاریخنگاری محلی سبکی از تاریخنگاری است که مورخان به آن توجه خاصی دارند. تاریخنگاری محلی دارای جنبههای محلی بوده و با نگاه جزئی و دقیقتری به بررسی گذشته دور و نزدیک منطقه جغرافیائی موردنظر میپردازد. در مازندران، تواریخ محلی مختلفی به رشته تحریر درآمدهاند که از آن جمله میتوان به تاریخ طبرستان ابن اسفندیار، تاریخ رویان اولیاءالله آملی، تاریخ طبرستان و رویان و مازندران و تاریخ گیلان و دیلمستان سیدظهیرالدین مرعشی اشاره کرد. تاریخنگار بازتاب دهنده نوع نگرش و تفکر خود و یک قوم و ملت نسبت به محیط اطراف خود و جامعه پیرامونی آن است و بدون تردید میان دوران حیات مورخ و تاریخ-نگاری او ارتباط مستقیمی وجود دارد.مسأله اساسی پژوهش حاضر این است که تناقضگوییها و اشتباهات سیدظهیرالدین مرعشی در تاریخنگاری محصول چه عواملی بوده است؟ به نظر میرسد وی در تبیین وقایع تاریخی، تحتتأثیر تعلقات دوگانه محل و مذهب(شیعه دوازده امامی) بوده است. روش تحقیق در این مقاله، روش تاریخی و شیوه نگارش آن به صورت توصیفی-تحلیلی میباشد. استخراج اطلاعات نیز به صورت کتابخانهای صورت گرفته است. این مقاله سعی دارد به تشریح و تبیین تاریخنگاری سیدظهیرالدین مرعشی، با رویکرد محلی-مذهبی بپردازد. تفاصيل المقالة -
المقاله
12 - پیامدهای فرهنگی سیاست اسکان، در زندگی ایلات و عشایر عصر پهلوی اولتاریخ , العدد 63 , السنة 16 , زمستان 1400یکی از سیاست های مهم دولت پهلوی اول (1304-1320ش.) در خصوص ایلات و عـشایر ایـران، سیاست اسکان عشایر یا تخته قاپو کردن آنان بوده است، گر چه این سیاست در نهایت به خاطر مقاومت ایلات و عشایر در مقابل اسکان اجباری و نبود زیرساختهای لازم، با سقوط حکومت پهلوی اول با شکست روبرو أکثریکی از سیاست های مهم دولت پهلوی اول (1304-1320ش.) در خصوص ایلات و عـشایر ایـران، سیاست اسکان عشایر یا تخته قاپو کردن آنان بوده است، گر چه این سیاست در نهایت به خاطر مقاومت ایلات و عشایر در مقابل اسکان اجباری و نبود زیرساختهای لازم، با سقوط حکومت پهلوی اول با شکست روبرو شد؛ اما بر وجوه مختلف زندگی ایلات و عشایر تاثیرات بسیار گذاشت. مساله تحقیق حاضر این پرسش است که سیاستهای ضد عشایری پهلوی اول در قالب اسکان اجباری، چه پیامدهای فرهنگی بر زندگی ایلات و عشایر بهدنبال داشته است؟روش تحقیق در این مقاله، تاریخی (استقرائی) و شیوه گردآوری اطلاعات، اسنادی و کتابخانهای است که با این روش به توصیف و تحلیل مطالب پرداخته خواهد شد.یافتههای این پژوهش بیانگر آن است که سیاستهای ضد عشایری حکومت رضاشاه از جمله سیاست اسکان، علاوه بر اینکه باعث نابودی و فراموشی بسیاری از مولفه های فرهنگی ایلات و عشایر از جمله صنایع دستی شد، بوجودآورنده نوعی فرهنگ مقاومت در بین مردمان ایل گشت که نشانههای آن، در فرهنگ فولکلور مردم عشایر بخصوص اشعار محلی قابل مشاهده و پیگیری است. همچنین تلاشهای حکومت جهت بهبود شاخصههای انسانی در زندگی عشایر، ازجمله سواد آموزی و ایجاد مدارس عشایری، گرچه صورت گرفت، ناکافی بوده و در دوره خود، در تشویق عشایر به اسکان موفق نبوده است. تفاصيل المقالة -
المقاله
13 - تاثیر ساختار اجتماعی ناهمگن بر ناکارآمدی وناپایداری احزاب دردوره پهلوی دومتاریخ , العدد 65 , السنة 17 , تابستان 1401هر چند محققین مختلف مولفه های مختلفی در عدم پایداری احزاب و ناکارآمدی آنها در دوره پهلوی دوم بررسی نمودهاند اما شاید بتوان گفت گستردگی ایران و به تبع آن ساختار اجتماعی ناهمگن جامعه ایرانی یکی از دلایلی است شکاف های اجتماعی آن در طی روند تاریخ، بویژه در بعد از به قدرت ر أکثرهر چند محققین مختلف مولفه های مختلفی در عدم پایداری احزاب و ناکارآمدی آنها در دوره پهلوی دوم بررسی نمودهاند اما شاید بتوان گفت گستردگی ایران و به تبع آن ساختار اجتماعی ناهمگن جامعه ایرانی یکی از دلایلی است شکاف های اجتماعی آن در طی روند تاریخ، بویژه در بعد از به قدرت رسیدن رضاشاه گسترده تر شده و وفاق اجتماعی لازم برای توسعه سیاسی و در راس آن شکل گیری احزاب سیاسی را تقلیل داده است. وفاق ملی در جوامعی که از قومیت ها، گروه ها و خرده فرهنگ های متعددی تشکیل شده اند از اهمیت ویژه ای برخوردار است و عامل مهمی در ثبات و انسجام سیاسی و اجتماعی بدون کنترل بیرونی است. پیامد های حاصل از وجود بسترهای اجتماعی ناهمگن مانند گسترده تر شدن شکاف قومی-مذهبی ، ایجاد و گسترش شدن شکاف بین سنت گرایان و تجددخواهان ، افزایش شکاف طبقاتی بین مردم و تعارضات ایدولوژیک دربین نخبگان سیاسی دخیل در امر فعالیت احزاب سیاسی، باعث شد تا احزاب سیاسی در دوره پهلوی دوم نتوانند به کارآمدی و ثبات مدنظر دست یابند . تفاصيل المقالة -
المقاله
14 - تجدید رقابت میان اصولی و اخباری در صدر دوره قاجارتاریخ , العدد 66 , السنة 17 , پاییز 1401تجدید رقابت میان اصولی و اخباری در صدر دوره قاجارچکیده:اختلاف نظر میان دو مکتب فقهی اخباری و اصولی، پیش از آنکه در سده 12 ه.ق به پایان برسد چالش دنبالهدار بین دو نحله در قرن 13 نیز مجددا شروع میشود. در این روند پیوستگیهای نسبی و سبب بین روحانیون اصولی به تقویت مجتهدا أکثرتجدید رقابت میان اصولی و اخباری در صدر دوره قاجارچکیده:اختلاف نظر میان دو مکتب فقهی اخباری و اصولی، پیش از آنکه در سده 12 ه.ق به پایان برسد چالش دنبالهدار بین دو نحله در قرن 13 نیز مجددا شروع میشود. در این روند پیوستگیهای نسبی و سبب بین روحانیون اصولی به تقویت مجتهدان و اتحاد آنها علیه دیدگاه روحانیون اخباری منجر شد. با ظهور میرزامحمد استرآبادی(در قرن سیزدهم هجری و در روزگار قاجاریه) دور جدیدی از تشدید تقابل بین علمای اخباری و اصولی به وقوع پیوست. مجادلات و مباحثات دو اندیشه اصولی و اخباری در دوره قاجار پیامدهای گوناگون سیاسی و مذهبی داشت که به ویژه در حوزهی تحولات مربوط به دستگاه روحانیت در گسترش اندیشه اجتهاد و تقلید، تحکیم نهاد مرجعیت قدرت یابی و نفوذ روحانیت در میان تودههای مردم و رویارویی با دولت و نظام حکومتی، گرایش بخشی از روحانیت اصولی به اندیشههای روشنگرانه و تفکرات جدید و استقبال از برخی مظاهر نوگرایی ظاهر شد. تحولات سیاسی منطقه و از جمله جنگهای ایران و روس عامل رقابت میان اصولیان و اخباریان بود. این مقاله تلاش دارد تا با پیگیری قرابتهای موجود بین علمای دینی درباره علل گرایشهای اخباری در میان روحانیت عصر قاجار بپردازد و تجدید رقابت میان این دو نحله در عرصه تحولات درون سازمانی روحانیت بررسی شود.واژگان کلیدی: اخباریگری، اجتهاد، استرآبادی، روحانیت، عصر قاجار تفاصيل المقالة -
المقاله
15 - جایگاه جغرافیای طبیعی، سیاسی و نظامی تبرستان در تاریخنگاری سیّدظهیرالدین مرعشیتاریخ , العدد 68 , السنة 18 , بهار 1402جغرافیای تاریخی به عنوان یک علم دربرگیرنده دو دانش جغرافیا و تاریخ است و تاریخ علم بررسی زندگی انسان هاست که در بستر جغرافیا تحقق مییابد. تاریخنگاری محلی دارای جنبههای محلی بوده و با نگاه جزئی و دقیقتری به بررسی گذشته دور و نزدیک منطقه جغرافیائی موردنظر میپردازد. ت أکثرجغرافیای تاریخی به عنوان یک علم دربرگیرنده دو دانش جغرافیا و تاریخ است و تاریخ علم بررسی زندگی انسان هاست که در بستر جغرافیا تحقق مییابد. تاریخنگاری محلی دارای جنبههای محلی بوده و با نگاه جزئی و دقیقتری به بررسی گذشته دور و نزدیک منطقه جغرافیائی موردنظر میپردازد. تاریخنگار بازتابدهنده نوع نگرش و تفکر خود و یک قوم و ملت نسبت به محیط اطراف خود و جامعه پیرامونی آن است . هدف این پژوهش، واکاوی جایگاه ابعاد گوناگون جغرافیایی در تاریخنگاری مرعشی است. مرعشی، حوادث و رویدادهای تاریخی و اجتماعی را در بستر جغرافیایی روایت میکند که خود شاهد و ناظر آن بوده است. تأثیرات متقابل انسان و جغرافیا و نیز ارتباط بین بینش و نگرش مورخ و فهم تاریخی او بحث اصلی پژوهش حاضر است. مساله اصلی پژوهش حاضر این است که چرا سیدظهیرالدین مرعشی در تاریخنگاری خود، از میان همه ابعاد جغرافیایی، صرفا به جغرافیای طبیعی، سیاسی و نظامی تبرستان، عنایت و التفات ویژهای داشته است؟ در این تحقیق، فرضیهای متصور نبوده و مسأله به صورت اکتشافی مورد پژوهش قرار گرفته است.موقعیت خاص جغرافیایی، استقلال اقتصادی و سیاسی، ناکامیهای طولانی و مستمر مهاجمان ایرانی و انیرانی در فتح تبرستان و مأمن بودن آن برای پناهندگان سیاسی و مذهبی، مهمترین عوامل توجه ویژه مرعشی به جغرافیای طبیعی، سیاسی و نظامی تبرستان در تاریخنگاری محلی بوده است. تفاصيل المقالة -
المقاله
16 - دولت در نظریة سیاسی شیعة امامیهتاریخ , العدد 52 , السنة 14 , بهار 1398دولت اسلامی در اندیشه و عمل مبتنی بر وحی و یا به تعبیر دقیقتر مبتنی بر تفسیر وحی است. از همین روشناخت و سنجش نظریههای مختلف دربارة دولت در اسلام به مثابه مجموعهای از تفسیرهاست که هر یکساختاری معیّن دارند و از کارکردها و دستاوردهای خاصی حکایت میکنند. حال، مسأله اساسی تحق أکثردولت اسلامی در اندیشه و عمل مبتنی بر وحی و یا به تعبیر دقیقتر مبتنی بر تفسیر وحی است. از همین روشناخت و سنجش نظریههای مختلف دربارة دولت در اسلام به مثابه مجموعهای از تفسیرهاست که هر یکساختاری معیّن دارند و از کارکردها و دستاوردهای خاصی حکایت میکنند. حال، مسأله اساسی تحقیق حاضرنقش و کارکرد دولت در نظریه سیاسی شیعه امامیه است. فرضیه تحقیق حاضر این است که از نظر شیعههرگونه حکومتی در زمان غیبت فاقد مشروعیت است و باید برای حل و فصل پارهای از امور به فقیه جامعالشرایط مراجعه کرد. این مسأله موجب شد فقیهان شیعه ضمن تمکین به اصول بنیادین شیعه در باب امامتو رهبری جامعه، در شرایطی خاص، همکاری و پذیرش مسئولیت از طرف سلاطین را مجاز اعلام کنند تاعلیرغم نامشروع تلقی کردن نهاد سلطنت، اجرای پارهای از اوامر سلطانی زیر عناوین احقاق حق و یا حفظنظام، مشروعیت یابد. در انجام این تحقیق از روش تحقیق تاریخی (استقرائی) استفاده شده است که سعیدارد با رعایت امانت و حفظ اصول علمی و نیز با نگاهی عینی به وقایع و حوادث مستند تاریخی که در اسنادو منابع تاریخی آمده است، به تبیین و استدلال تاریخی موضوع بپردازد. تفاصيل المقالة -
المقاله
17 - دانش ژنتیک و نسبشناسی در تمدن اسلامی ؛ فرصتها و چالشهاتاریخ ایران اسلامی , العدد 1 , السنة 7 , تابستان 1398یکی از علومی که تأثیر عمیقی بر باستانشناسی، تاریخ، انسانشناسی و مردمشناسی، دارد و نسبشناسی را با فرصتها، زمینهها یا چالشهای جدی مواجه میسازد، ژنتیک است. دانش ژنتیک و کشف DNA آغاز تحولی بزرگ در زمینههای علوم زیستی و علوم مرتبط است.مقاله رویکردها و فرصتهای پیشر أکثریکی از علومی که تأثیر عمیقی بر باستانشناسی، تاریخ، انسانشناسی و مردمشناسی، دارد و نسبشناسی را با فرصتها، زمینهها یا چالشهای جدی مواجه میسازد، ژنتیک است. دانش ژنتیک و کشف DNA آغاز تحولی بزرگ در زمینههای علوم زیستی و علوم مرتبط است.مقاله رویکردها و فرصتهای پیشروی نسبشناسی در مواجهه با ژنتیک را مورد ارزیابی قرار میدهد، با طرح این مسأله که ژنتیک چه میزان میتواند در تحقیقات نسبشناسی راهگشا و سودمند باشد. استفاده از روشهای تجربی آزمایشگاهی تعیین هویت مانند DNA کروموزوم y و میتوکندری در تعیین اصل و نسب با شیوههای نوین در شناخت هویتهای مبتنی بر نیاشناسی با تکمیل و تصحیح دادهها برای فهم بهتر تاریخ ما را یاری رساند و یا جابجاییهای جوامع را دقیقتر نشان دهد. دستاورد تحقیق حاکی از آن است در آینده ژنتیک میتواند در این زمینه بکار آید و مناسبات نوینی در فهم دقیق تاریخ با اتکا به دانش نسبشناسایی درتمدن اسلامی شکل میگیرد. کلید واژهها: ژنتیک، نسبشناسی، کروموزومY، دی. ان. ای(DNA)، باستانشناسی تفاصيل المقالة -
المقاله
18 - مطالعه آرایههای تزیینی در بناهای مذهبی در دوره قاجار (نمونه موردی: مسجد ـ مدرسه شیخ عبدالحسین)باستانشناسی ایران , العدد 0 , السنة 13 , پاییز-زمستان 1402بناهای مذهبی در معماری ایرانی - اسلامی علاوه بر چیدمان از نظر چیدمان جایگاه ویژه ای دارند. تهران بهعنوان یکی از قدیمیترین شهرهای ایران، دارای بناهای مذهبی متنوعی بهویژه از دوره قاجار است. مسجد- مدرسه شیخ عبدالحسین به عنوان یک نمونه أکثر
بناهای مذهبی در معماری ایرانی - اسلامی علاوه بر چیدمان از نظر چیدمان جایگاه ویژه ای دارند. تهران بهعنوان یکی از قدیمیترین شهرهای ایران، دارای بناهای مذهبی متنوعی بهویژه از دوره قاجار است. مسجد- مدرسه شیخ عبدالحسین به عنوان یک نمونه شاخص از عهد قاجار در پژوهش حاضر مورد مطالعه قرار گرفتهاند. هدف اصلی پژوهش پیش رو ضمن بازشناسی مختصر ساختار و تزئینات معماری بنای مذکور، به نوعی معطوف به واکاوی آرایه های تزئینی دوره قاجار در بناهای مذهبی است. هدف مطرحشده زمینهساز پاسخ به این سؤال است که مهمترین هنرهایتزئینی بهکاررفته در مسجد-مدرسه شیخ عبدالحسین ضمن تبیین نقاط تمایز و تشابه کداماند؟ این هنرها از حیث ساختارظاهری، تناسب با ساختار معماری و همچنین نقش و محتوا، حاوی چه مؤلفههای اصلیای هستند؟ این پژوهش به لحاظ رویکرد، تطبیقی و از حیث روش، توصیفی- تحلیلی است، همچنین جمعآوری اطلاعات به شیوه اسنادی و مشاهدات میدانی صورت پذیرفته است و اطلاعات به شیوه کیفی مورد تجزیه و تحلیل قرارگرفتهاند. یافتههای پژوهش گویای آن است که مسجد نام برده در این پژوهش ضمن مشابهتهایی که در بعد ساختار با سایر مساجد دارند دارند، از حیث ابعاد بنا و کیفیت اجرا دارای تفاوتهای چشمگیری هستند؛ هنرهایی چون قلمزنی، زرگری سنتی، ملیلهکاری، طلااندازی بر روی گچ و غیره تمایزات قابلتوجهی با سایر مساجد دارد؛ لیکن تناسب چشمگیری میان آرایههای تزئینی و ساختار معماری هر بنا وجود دارد. همچنین در بعد نقوش و محتوا، هر دو بنا، نماینده ویژگیهای هنری عصر خود بوده است
تفاصيل المقالة -
المقاله
19 - پیامدهای مذهبی ـ فرهنگی مهاجرت دیوانسالاران شیعه ایرانی به شبه جزیره دکن با تاکید بر نقش زبان فارسی (حکومت بهمنیان با تاکید بر نقش خواجه محمود گاوان)مطالعات نقد ادبی , العدد 1 , السنة 18 , تابستان 1402بهمنیان نحستین حکومت مستقل مسلمان در جنوب هند بودند که از سال 748 تا 932 ق بر این منطقه حکومت کردند. بنیانگذار این خاندان اصل و نسبی ایرانی داشت. به همین دلیل وی و جانشینانش توجه فراوانی به فرهنگ و تمدن ایرانی و به کارگیری ایرانیان در مناصب مختلف سیاسی و اجتماعی از قبیل أکثربهمنیان نحستین حکومت مستقل مسلمان در جنوب هند بودند که از سال 748 تا 932 ق بر این منطقه حکومت کردند. بنیانگذار این خاندان اصل و نسبی ایرانی داشت. به همین دلیل وی و جانشینانش توجه فراوانی به فرهنگ و تمدن ایرانی و به کارگیری ایرانیان در مناصب مختلف سیاسی و اجتماعی از قبیل وزارت و صدارت نشان دادند. مهاجرت شیعیان ایرانی به دکن از نیمه قرن هشتم هجری افزایش چشمگیری داشت و در قرن دهم و یازدهم به اوج خود رسید. شمار زیادی از نخبگان و اشراف به دربار بهمنیان در دکن کوچیدند. شاهان بهمنی نیز مشوق این مهاجرت بودند. مهاجرت این عالمان، مردان سیاست، شاعران و اطباء پیامدهای بسیاری در زمینههای مذهبی و فرهنگی دکن داشت. یافتههای پژوهش حاضر که با استفاده از منابع کتابخانهای و با روش توصیفی ـ تحلیلی انجام شده است. نشان میدهد که این مهاجرتها باعث گسترش مذهب تشیع و موجب رواج فرهنگ و تمدن ایرانی ـ اسلامی در دکن شد. تفاصيل المقالة -
المقاله
20 - تربیت عرفانی از دیدگاه مولوی با تکیه بر مثنویاندیشه های فلسفی و کلامی , العدد 1 , السنة 2 , زمستان 1401مولوی عارفی بزرگ و وارسته است که با تربیت شاگردان بسیار در دورانی که بسیاری از مردم در گرفتاریهای دنیوی به عرفان روی آورده اند خدمت بزرگی به جامعه نموده و از راه تمثیل و حکایت در قالب شعر به تربیت آنها پرداخته است . وی با بیان مباحث عرفانی از جمله طرح وحدت وجود و موجود أکثرمولوی عارفی بزرگ و وارسته است که با تربیت شاگردان بسیار در دورانی که بسیاری از مردم در گرفتاریهای دنیوی به عرفان روی آورده اند خدمت بزرگی به جامعه نموده و از راه تمثیل و حکایت در قالب شعر به تربیت آنها پرداخته است . وی با بیان مباحث عرفانی از جمله طرح وحدت وجود و موجود و نفی دوئیت از نظم هستی سعی در بیرون کردن اختلافات از ذهن شاگردان داشته آنها را در راه رسیدن به کمال انسانی و مراحل بالای عرفان یاری داده است . در مثنوی تکیه بر استفاده از عقل کلی و اهمیت دادن به آن در مکتب عشق و همچننی نفی تقلید و عدم پیروی از نقل است . در تربیت عرفانی مولوی، شخص باید با تقویت بنیه عقلی خود و شناخت عقل جزئی از عقل کلی، به حقیقت دست یابد و راه این کار، دست دادن به پیر و مراد و پیروی تعالیم او و دوری از تقلید بدون تحقیق است . تفاصيل المقالة