در سده‌های تاریک هفتم و هشتم هجری که دورۀ چیرگی خونخواران تاتار و فرمانروایی حاکمان نالایق ستمکار بر ایران بود، اشعار انتقادی به‌شیوه‌ای رساتر از ادب اعتراض در قرن ششم، به منصّۀ ظهور رسید. در بحبوحۀ آن دوران خفقان‌زده، سعدی و سیف فرغانی، دو تن از آزاداندیشانی بودند که هریک به سبک و سیاقی خاص، در اشعارشان به مسائل جامعۀ فروپاشیدۀ آن روزگار پرداختند. از آنجا که خودرأیی حکومت‌های ضدّمردمی، قلم و بیان را در زندان هزارتوی استبداد به اسارت کشیده بود، به ناچار این شاعران برای به نقد کشیدن اوضاع آشفته و نابسامان آن دوران به آرایه های بدیعی رمزآلود، به ویژه ایهام روی آوردند. این پژوهش بر آن است که با تکیه بر روش توصیفی ـ تحلیلی و مقایسه ای به بررسی و مقایسۀ کارکرد آرایة ایهام در طرح مسائل سیاسی و اجتماعی در غزلیات شاعران مذکور بپرازد تا اولا میزان تأثیر هجوم چنگیز و حکومت مغولان در این دوره بر مضمون رایج در غزلیات شان بازنموده شود و ثانیا برجسته ترین ایهام های غزلیات شاعران مذکور با کارکرد سیاسی و اجتماعی و وجوه تشابه و افتراق آن ها شناخته شود. برآیند نهایی این تحقیق نشان می‌دهد که کاربست روش ایهام در بیان مسائل سیاسی و اجتماعی در غزلیات سعدی نسبت به غزلیات سیف تنوع و بسامد بیشتری دارد. بیشترین انتقادهای ایهام آمیز این دو شاعر متوجّه صاحبان قدرت است. از میان انواع ایهام، ایهام مجرّد و تناسب به ترتیب در غزلیات سعدی و ایهام تناسب و تضاد در غزلیات سیف از نمود بیشتری برخوردارند. تفاصيل المقالة

حضور جاودانۀ حافظ نه تنها در تاریخ و تاریخ ادبی ایران، بلکه در ذهن و ضمیر فارسی زبانان سراسر جهان، او را به یک خاطرۀ ازلی تبدیل کرده و به همین دلیل دربارۀ او و شعرش، از جهات مختلف و به فراوانی، سخن گفته شده است. اما باب بحث و گفتگو دربارۀ پوشیده گویی و بیان غیر مستقیم و پرابهام و ایهام روی دادها و طنزهای گزنده و کنایه های رسوا کننده و شگردهای زبانی دیگری که به دو پهلوگویی هایش باز می گردد، همچنان باز است. در نوشتۀ حاضر ساختار و محتوای دو پهلوگویی های حافظ که از ویژگی های بارز سبک اوست، بررسی و تحلیل شده است. این ویژگی شعر او در اثر تسلسل خواطر و تداعی معانی ذهن را درگیر می کند و در عین حال هرگز هم به قطعیت نمی رسد. این فضیلت بی همتای شعر حافظ که کلام او را از سخن دیگران متمایز می سازد و سبب اعتلا و جاودانگی آن می گردد، قاب و قالبی برای بیان اندیشه هایی است که بیانشان به صورت صریح خالی از خطر نبوده است. حافظ با همین شگرد است که در برابر قدرت حاکم می ایستد و به یاری آن، گفتمان مسلط حکومت را وارونه می کند و به رهایی مردم از جمود و خشک اندیشی و وابستگی ‌هایشان کمک می کند. داد ‌ه های این تحقیق از رهگذر مطالعات کتابخانۀ فراهم آمده و با استفاده از روش تحلیلی توصیف شده است. مهم ترین دستاورد این پژوهش این است که ابزارهای پوشیده گویی و ایهام های حافظ، در همان حال که جزیی از اندیشۀ ساختارمند او به شمار می آیند، در پیوند با خود هم نوعی از ساختار سیاسی و ضد قدرت را نشان می دهد. تفاصيل المقالة

Normal0falsefalsefalseEN-USX-NONEAR-SA /* Style Definitions */ table.MsoNormalTable {mso-style-name:"Table Normal"; mso-tstyle-rowband-size:0; mso-tstyle-colband-size:0; mso-style-noshow:yes; mso-style-priority:99; mso-style-qformat:yes; mso-style-parent:""; mso-padding-alt:0in 5.4pt 0in 5.4pt; mso-para-margin:0in; mso-para-margin-bottom:.0001pt; text-align:justify; mso-pagination:widow-orphan; font-size:11.0pt; font-family:"Calibri","sans-serif"; mso-ascii-font-family:Calibri; mso-ascii-theme-font:minor-latin; mso-fareast-font-family:"Times New Roman"; mso-fareast-theme-font:minor-fareast; mso-hansi-font-family:Calibri; mso-hansi-theme-font:minor-latin; mso-bidi-font-family:Arial; mso-bidi-theme-font:minor-bidi;} >نیایش و ستایش معبود یکی از روحانی­ترین لحظه­های زندگی هر مؤمن است. در همة ادیان آسمانی متناسب با تلقّی و درک مؤمنان از دین، شیوه­ها و شکل­هایی برای راز و نیاز با معبود فراهم شده است. شاعران هم به عنوان دارندگان روح­های لطیف و حسّاس، در لابه­لای اشعار خود، مناجات­هایی نغز و دلنشین گنجانده­اند که از لطیف­ترین فرازهای آثارشان است. مناجات­های عطّار که در لابه­لای مثنوی­هایش (الهی­نامه، اسرارنامه، منطق­الطّیر و مصیبت­نامه) پراکنده است، گاه از زبان شاعر و گاه از زبان شخصیت­های داستان­هایش نقل شده­اند. بی­پروایی و جسارت و صمیمیّتی که در این مناجات­های عارفانه وجود دارد، به آن­ها عمق خاصّی بخشیده است. نگاه برخاسته از عمق جان عطّار که انواع لایه­های گفت­و­گوی صمیمانه و خالصانه را با معبود شامل می­شود، رنگ آسمانی به نیایش­هایش می­دهد.بنا به اعتقاد عطّار، دعوت خداوند بزرگ برای دعا و نیایش، افتخاری بزرگ برای نوع بشر است و حتّی در این راه، شور و شوقِ دعاکردن را نیز خودِ خداوند در آدمیان ایجاد می­کند و برای انجام آن توفیق می­دهد. درون­مایة نیایش­های عطّار، ستایش خداوند بزرگ، عجز و عشقِ او نسبت به خدا و بیان درخواست­هاست. مهم­ترین دعا و خواستة وی، سلامت نفس و سعادت آخرت است. از مجموع نیایش­های عطّار آشکار می­گردد که او مؤمنی است با اعتقاد راستین که در سیر و سلوک عارفانه، پای از جادة شریعت بیرون ننهاده و در تصوّف جانب اعتدال را اختیار کرده است. تفاصيل المقالة