فضا از اساسی ترین اجزا سکونتگاه های شهری است که تحولات پیچیده آن به عنوان چالشی دائمی موردتوجه علوم شهری می باشد، به گونه ای که کنترل و هدایت تحولات رخ داده در آن عمدتاً دشوار بوده و این موضوع با پیچیده تر شدن مسائل اجتماعی در دهه های اخیر و چندوجهی شدن پدیده های شهری، پررنگ تر شده است، فرآیندی که نیاز به تقویت رویکردهای قبلی و مجهز شدن آن ها به ابزارهای مضاعف از جنس ارزشی و هنجاری را نمایان ساخته و بستر تحول مفهومی رویکردهای موجود در عرصه فضا و برنامه ریزی را مهیا کرده است. از جمله توجه به تحولات فضایی از منظر رویکردهای سیاسی. درواقع شهرها و به ویژه کلان شهرها به واسطه تمرکز عوامل قدرت و ثروت، نقش بی بدیلی در تحولات دنیای معاصر دارند، به گونه ای که شهرها به واسطه تمرکز سرمایه - به ویژه در قالب سرمایه ثابت- به عنوان منبع مهمی برای جریان سود محسوب می شوند که این جریان از طریق نیروهای سیاسی و عمدتاً به نفع گروه های سرمایه دار محقق می شود؛ لذا بدیهی است کلان شهرهای تحت نظام نفتی با توجه به ویژگی های سیاسی خاص، اسلوب و ساختار فضایی - عملکردی متناظر وضعیت اقتصادی و سیاسی خود را تولید می کنند، بنابراین اکتشاف الگوی مناسبات اجتماعی- شهری در اقتصاد نفتی هدف این پژوهش است. به این منظور با بهره گیری از رویکرد انتقادی به تحلیل اسناد تاریخی موجود در حوزه اجتماعی-فضایی پرداخته شده است. نتایج این مطالعه نشانگر شکل گیری روابط نابرابر اجتماعی و مناسبات سوداگرانه اجتماعی در بستر نظام رانتی - نفتی رشد می کند و این نابرابری ها در ادامه و با گذر از صافی فضا، خود رادر کالبد و ساختار شهری نیز نمایان می نماید. تفاصيل المقالة

زمینه و هدف: افزایش موج گرما در شهرها سبب گردیده تا مشکلات عدیده‌ای برای سلامت انسان‌ها به وجود آید. کاهش مشکلات زیست‌محیطی از طریق تقلیل دمای محیط و درنتیجه ارتقا سلامت انسان‌ها از مهم‌ترین دغدغه‌ها در عصر حاضر است که می‌توان به‌وسیله تغییرات فرم‌های شهری و عناصر محیطی به آن دست‌یافت. روش بررسی: در این پژوهش از روش شبیه‌سازی مجموعه نرم‌افزار Envi-Met و Leonardo استفاده‌شده است. یافته‌ها: یافته‌ها حاکی از آن است که هرچقدر نسبت ارتفاع به عرض بیشتر شود، دسترسی نور خورشید به محیط کمتر می‌شود و درنتیجه دمای محیط کاهش می‌یابد. همچنین سایه‌اندازی ناشی از نسبت (H/w)، وجود گیاهان و باد در دره‌های شهری می‌تواند دمای محیط را کاهش دهد. علاوه بر آن کاهش سطوح نفوذناپذیر پوشش‌های شهری و وجود مصالح با آلبدوی بالا، باعث افزایش در تبخیر و تعرق می‌شود که شرایط خنک‌تر شدن محیط‌های شهری را مهیا می‌کند و سبب کاهش تأثیرات نامطلوب گرمای شهری بر سلامت انسان می‌شود. بحث و نتیجه‌گیری: می‌توان نتیجه گرفت که ایجاد سایه‌اندازی از طریق ترکیب پوشش گیاهی و همچنین ایجاد تغییرات متنوع در ساختارهای ارتفاع به عرض (H/w) که هم سایه‌اندازی را افزایش دهد و هم در بخش‌هایی راه را برای انتشار گرمای محیط بازنماید، می‌تواند در کاهش دمای محیط و سطوح، تأثیرگذار باشد. همچنین استفاده از سطوح شهری نفوذپذیر و انتخاب مصالح جداره‌های ساختمان‌ها با بازتابش کم در جذب کمتر نور خورشید تأثیرگذار است و می‌تواند شدت جزایر حرارتی شهری را کاهش دهد. تفاصيل المقالة

زمینه و هدف: يکي از مسائلي که در شهرها وجود دارد و از جهات مختلف، چالش‌هاي جدي را براي شهر و شهروندان در پي داشته، وجود زمين‌هاي رهاشده و بلااستفاده در مناطق و محلات شهري است. اين مسئله که امروزه يکي از دغدغه‌هاي اصلي مديران و مسئولان شهري است، مولد بسياري از معضلات اجتماعي، زيست‌محيطي، بهداشتي و اقتصادي در شهرها است. هدف اين پژوهش، بررسي نقش اراضي رهاشده در ناپايداري شهري در ابعاد سه‌گانه‌ي اجتماعي، اقتصادي و زيست‌محيطي با مطاله موردی شهر ایلام مي‌باشد. روش بررسی: نوع تحقيق از لحاظ هدف کاربردی و از لحاظ ماهیت و روش توصيفي- تحليلي است. براي جمع‌آوري داده‌ها از روش پيمايشي و کتابخانه¬اي استفاده ‌شده است. جامعه‌ي آماري پژوهش شامل خبر‌گان زمين و مسکن در شهر ايلام است؛ حجم نمونه پژوهش از طریق فرمول کوکران 311 نفر تعیین شد که به روش نمونه‌گیری طبقه¬ای متناسب با حجم مورد پرسشگری قرار گرفتند. تجزيه‌وتحليل داده‌ها با استفاده از نرم‌افزار SPSS و بهره‌گيري از آزمون‌هايي همچون آزمون T تک‌نمونه‌اي و نيز رگرسيون خطي انجام شده است. یافته¬ها: يافته‌ها، نشان مي‌دهد که رهاشدگي اراضي در ناپايداري شهري در ابعاد سه‌گانه زيست‌محيطي، اقتصادي و اجتماعي نقش دارد. در اين ميان، با توجه به ضرايب به‌دست‌آمده، نقش رهاشدگي اراضي در ناپايداري زيست‌محيطي به‌مراتب بيشتر از دو بعد ديگر در محدوده‌ي موردمطالعه است. بحث و نتیجه¬گیری: به‌طورکلي ميتوان گفت درصورتي‌که از اراضی درون شهری ايلام، درست استفاده شود و به شکل صحيحي مديريت گردد تا چند دهه‌ي آينده نياز به گسترش فيزيکي شهر نیست و مي‌توان در جهت رسيدن به پايداري شهري گام برداشت. تفاصيل المقالة

کیفیت محیط به عنوان بخشی از مفهوم کیفیت زندگی شناخته شده که در مقایسه با دیگر عوامل تاثیرگذار بر رضایت‌مندی افراد از زندگی کمتر مورد بررسی قرار گرفته شده است. امروزه افول کیفیت محیط و یا فقدان آن در محیط‌های سکونتی به یکی از چالش‌های عمده برنامه‌ریزان و سیاست‌گذاران شهری تبدیل شده است. هدف اصلی این تحقیق مقایسه تطبیقی وضعیت کیفیت محیط از دید ساکنین محله نواب و شهرک اکباتان می‌باشد که با استفاده از رویکرد رضایت مندی سکونتی و تهیه مدل تجربی سنجش کیفیت محیط، در قالب تکمیل پرسشنامه میدانی انجام گرفت. داده‌ها با استفاده از نرم افزار SPSS و روش‌های آماری هم‌چون تحلیل رگرسیونی چند متغیره سلسله مراتبی (HMR)، آزمون T تک نمونه‌ای، تحلیل واریانس یک طرفه تحلیل شده و روایی و پایایی آن به ترتیب توسط روش تحلیل عاملی اکتشافی (EFA) و آلفای کرونباخ سنجیده شد. بر اساس نتایج حاصل ساکنین، میزان کیفیت محیط و سطح رضایت‌مندی شان را از محله نواب علی‌رغم سپری شدن مدت زمان کوتاه‌تری از اجرای آن نسبت به پروژه اکباتان (5>23/3>1 در مقابل 5>98/2>1) پایین‌تر ازریابی کردند. نتایج تحلیل نشان داد که در محله نواب متغیر بهداشت محیط (657/0β= ) و در شهرک اکباتان متغیر روابط اجتماعی (288/0β=) بالاترین میزان اهمیت را از دید ساکنین داشتند. تحلیل عاملی اکتشافی مدل تجربی به کار رفته را تایید کرد. ضریب آلفای کرونباخ، روایی پرسشنامه را در هر دو محله تایید کرد. تفاصيل المقالة

بارزترین شاخصه بافت های تاریخی شهرها، میراث شهری ملموس و ناملموس ارزشمند و ظرفیت های قابل عرضه و واجد اهمیت است که مورد کم توجهی تصمیم سازان و تصمیم گیران قرار می گیرد. گردشگری میراثی به دلیل نقشی که در ایجاد مزیت های رقابتی در مقیاس ملی و محلی دارد یکی از ابزارهای مهم بازآفرینی بافت های تاریخی شهرها محسوب می شود، این نقش توجه توأمان به حفاظت و توسعه بافت های تاریخی را مدنظر قرار می دهد. استفاده از گردشگری میراثی در مناطق تاریخی می تواند به بازآفرینی شهری موفق این بافت ها کمک نماید. پژوهش حاضر درصدد آن است تا دارایی‌ها و ظرفیت های موجود در حوزه گردشگری میراثی را شناسایی نماید و خوانشی بر الگوی گردشگری میراثی در بازآفرین بافت تاریخی شیراز داشته باشد. این پژوهش برگرفته از پارادایم تفسیرگرایی است، رویکرد آن استقرایی، نوع پژوهش کاربردی – توسعه ای و ماهیت آن توصیفی – تحلیلی است و در زمره رویکردهای کیفی قرار می گیرد، روش گردآوری داده ها اسنادی، پیمایشی و روش نمونه گیری هدفمند است و تجزیه و تحلیل داده های آن نیز بر اساس کدگذاری باز، محوری و گزینشی است برای تبیین الگو از راهبردهای نظریه داده بنیاد استفاده گردیده است. در این پژوهش جهت دستیابی به اهداف آن با 12 نفر از افراد متخصص که شامل بهره وران و استفاده کنندگان، ذی نفوذان و ذی مدخلان بافت بودند مصاحبه های عمیق نیمه ساختار انجام گردید. بر اساس نظریه داده بنیاد، اسناد گردآوری شده در 175 کد باز، 131 مفهوم، 49 مقوله فرعی و 15 مقوله اصلی تحلیل شدند. نتیجه خوانش بیانگر این است که الگوی گردشگری میراثی در بازآفرینی بافت تاریخی شیراز، باید آموزش و پرورش، گردشگری فرهنگی، اجتماعی و مذهبی، گردشگری کالبدی، رویدادمحوری، ارزش های سنتی، میراث معنوی و انسجام اجتماعی را مدنظر قرار دهد، همزمان با آن ظرفیت سازی، الگوسازی، ترویج و تشویق، تعامل، همکاری و کنش گری در بستر تدوین و بازبینی قوانین ملی و محلی، تسهیلگری و میانجیگری، تسهیل کردن و اختیار دادن زمینه بروز خلاقیت کالبدی، مشارکت مردمی و سرزندگی اجتماعی فراهم شود و منتج به تقویت هویت کالبدی، فرهنگی و اجتماعی گردد. تفاصيل المقالة

عرصه های همگانی شهری به‌عنوان فضاهای حضور شهروندان و مکانی برای برقراری ارتباط و تعامل اجتماعی می باشند؛ و به معنای عام، سنگ زیرین تمام عرصه های اجتماعی هستند و بدون آن ها، بسیاری از عملکردهای جامعه شهری میسر نخواهد بود. بنابراین، نقش مهمی در کیفیت زندگی و رفاه شهروندان دارند و توجه به کیفیت آن ها در فرآیند برنامه ریزی توسعه شهری ضرورتی انکارناپذیر است. مسئله اصلی فراروی این مقاله توجه به ظرفیت عرصه های همگانی در تسهیل مراودات اجتماعی است. ؛ و در این فرآیند از رویکرد کل گرای انسانی – محیطی بهره گرفته است. بنابراین، با استفاده از تئوری زمینه ای به بررسی رفتار کاربران عرصه های همگانی کلانشهر مشهد پرداخته است. مطالعه عرصه های همگانی مشهد نشان می‌دهد، این عرصه ها توانسته اند محیطی موردپذیرش گروه‌های مختلف اجتماعی را فراهم نمایند؛ این مهم به ظرفیت های عرصه های همگانی شهری برای حضور افراد و تمایل به تعامل با دیگران اشاره دارد. مدل پارادایمی رابطه بین مفاهیم و مقوله‌ها و نتایج آزمون تحلیل واریانس یک طرفه نشان می دهد شرایط مداخله گری نظیر سن، جنس، میزان آشنایی و علت مراجعه در تمایل به حضور در عرصه های همگانی و نیز برقراری تعامل اجتماعی با دیگران مؤثر هستند. تفاصيل المقالة

هدف از این پژوهش تحلیل فضایی توزیع خدمات بهداشتی و درمانی در کشور و مقایسه سطح برخورداری 31 استان کشور از خدمات بهداشتی و درمانی می‌باشد.در این پژوهش روش تحقیق ازنظر هدف کاربردی و ازنظر رویکرد حاکم بر جمع‌آوری اطلاعات و داده‌ها توصیفی-تحلیلی می‌باشد.داده‌های حاصل از نوع ثانویه و از داده‌های موجود در سالنامه آماری سال 1394 کشور استفاده گردید. برای وزن دهی به شاخص‌ها از فرایند تحلیل سلسله مراتبی و نرم‌افزار Expert Choice استفاده شد. برای تحلیل توزیع سطح برخورداری استان‌ها و رتبه‌بندی آن‌ها از مدل TOPSIS بهره گرفته‌شده است.درنهایت برای نشان دادن توزیع فضایی نتایج، اقدام به تولید نقشه در سیستم اطلاعات جغرافیایی گردید. نتیجه پژوهش نشان می‌دهد که به ترتیب استان‌های یزد، سمنان،فارس،ایلام،زنجان،مازندران،تهران،همدان،خراسان جنوبی و چهارمحال بختیاری و آذربایجان شرقی ده استان برتر کشور ازنظر سطح برخورداری از خدمات بهداشتی-درمانی می‌باشند ، و دیگر استان‌های کشور در رتبه‌های بعدی قرار دارند.نتیجه پژوهش حاکی از عدم توزیع متعادل و یکپارچه خدمات بهداشتی-درمانی در استان‌های مختلف کشور می‌باشد. تفاصيل المقالة

عرصه های همگانی شهری به‌عنوان فضاهای حضور شهروندان و مکانی برای برقراری ارتباط و تعامل اجتماعی می باشند؛ و به معنای عام، سنگ زیرین تمام عرصه های اجتماعی هستند و بدون آن ها، بسیاری از عملکردهای جامعه شهری میسر نخواهد بود. بنابراین، نقش مهمی در کیفیت زندگی و رفاه شهروندان دارند و توجه به کیفیت آن ها در فرآیند برنامه ریزی توسعه شهری ضرورتی انکارناپذیر است. مسئله اصلی فراروی این مقاله توجه به ظرفیت عرصه های همگانی در تسهیل مراودات اجتماعی است. ؛ و در این فرآیند از رویکرد کل گرای انسانی – محیطی بهره گرفته است. بنابراین، با استفاده از تئوری زمینه ای به بررسی رفتار کاربران عرصه های همگانی کلانشهر مشهد پرداخته است. مطالعه عرصه های همگانی مشهد نشان می‌دهد، این عرصه ها توانسته اند محیطی موردپذیرش گروه‌های مختلف اجتماعی را فراهم نمایند؛ این مهم به ظرفیت های عرصه های همگانی شهری برای حضور افراد و تمایل به تعامل با دیگران اشاره دارد. مدل پارادایمی رابطه بین مفاهیم و مقوله‌ها و نتایج آزمون تحلیل واریانس یک طرفه نشان می دهد شرایط مداخله گری نظیر سن، جنس، میزان آشنایی و علت مراجعه در تمایل به حضور در عرصه های همگانی و نیز برقراری تعامل اجتماعی با دیگران مؤثر هستند. تفاصيل المقالة

Climate change impacts are seen within growing numbers of cities in low- and middle-income countries, so there is growing interest in the adaptation and mitigation plans and programs put forward by city authorities. This paper aims to provide a better understanding of the constraints which cities face them in this subject by analyzing the case of Tehran. City has a commitment to decentralization, transparency, accountability and participation. There are some new programs and plansin urban planning which has evolved to include a broad vision of urban challenges and responses, a commitment to environmental sustainability and a strategic plan that has involved multiple stakeholders. This paper describes the principles for integrating climate change adaptation and mitigation with urban planning which can be useful for urban authorities. Then it analysesthe many measures implemented in Tehran over the last years, which provide a solid foundation for more systematically addressing adaptation. It also describes the significant challenges faced by the city’s administration, especially around funding, data and the challenge of responding to pressing and competing interests.Tehran city is still struggling to complete greenhouse gas inventories andit has, however, implemented several specific mitigation measures and tries continuously to place this issue on the government’s agenda.However, Tehran’s particular way of responding to current development challenges has put in place the flexibility, creativity and commitment needed for adaptation, regardless of whether this is made explicit or not. The results of this study reveal thatTehran’s policies have had continuity and consistency, despite being frequently revised over years, because each administration has built upon the progress of its predecessor. This is quite unusual; it is more common for there to be a revision of all that has been accomplished and for the need to point out the negative aspects of the previous administration and to differentiate from it. But according to policies that developed and leading countries in field of climate change adaptation and mitigation, Tehran can create a basis for including adaptation measures in local environmental and development plans. Some solutions in this area are: effective governance; institutional capacity; innovative planning and legal frameworks; holistic approaches to urban environmental problems and local development issues; a capacity to work with the urban poor; and an engaged civil society. تفاصيل المقالة

معیارها و شاخص های مؤثر بر رفتار مکانهای کارآفرین شهری و سیاستهای تشکیل چنین مکانهایی باید برگرفته از تغییر ساختار برنامه ها و استراتژی های مکانها و فضاهای شهری باشد. اما، این تغییرات صرفا با توجه به رویکردهای پیشین و تجربیات گذشته بدون تعامل با رویکردهای اصلی تأثیر گذار بر ریشه های رفتاری در شکل گیری مکانهای کارآفرین شهری مواجه بوده است. لذا مطالعات واقعگرایانه و سیاستگذاری با توجه به سیستم های نوین جهانی بر روی مکانها و فضاهایی که مستعد توسعه و پیشرفت هستند و همچنین، مکانهایی که قابلیت بهسازی و باززنده سازی را دارا میباشند، بیش از هر زمان دیگری متصور میشود. لذا، این پژوهش در راستای اهدف خود با کمک روش فراترکیب ابزاری برای توسعه چارچوب مفهومی، بر اساس همکنش دو رویکرد "اکوسیستم نو آوری و اکوسیستم طبیعی شهری" ارائه داده که نتایج آن ظهور دانشی نوین در ایجاد مکانهای کارآفرینی در تعامل با بازآفرینی شهری میباشد. یافته های این مقاله، با تمرکز برمفاهیم و معیارهای بدست آمده از دو رویکرد منتهی به استخراج 4 مؤلفه گردید، مؤلفه های استخراج شده سوابق مداخلات، مشخصه ها، روابط متقابل، منابع، دیدگاهها، سیاستها و مفاهیم دو رویکرد را با هم ادغام کرده و راهکار زمینه های تغییر در رفتار شکل گیری و ایجاد مکانهایی پویا و کارآمد را ارائه داده است. نتایج حاصل ارتباطات اجتماعی-فرهنگی، ارتقاء و پیشرفت رفاه جامعه مدنی، تاثیر سیستم های هوشمند بر جامعه مدنی واقتصادی و نهایتاً تاثیر مثبت دانش و آموزش بر رفتارهای انسانی و فرهنگی را ارائه داده است. لذا، این پژوهش را میتوان نمونه ای آزمون شده برای پایه گذاری انجام تحقیقاتی در آینده دانست. تفاصيل المقالة

در دهه‌های اخیر تغییرات سریع کاربری زمین، به‌ویژه در مناطق ساحلی با پیامدهای مهمی چون تخریب منابع طبیعی، آلودگی‌های زیست‌محیطی و ... همراه بوده است. در شهرستان تنکابن، توسعه و گسترش کالبدی سکونتگاه‌ها در نتیجه رشد شتابان جمعیت، بدون هرگونه برنامه‌ریزی و ملاحظات زیست‌محیطی باعث گسترش شهرها به سمت پهنه‌های آسیب‌پذیر شده، که در صورت عدم کنترل و هدایت صحیح منجر به تخریب بسیاری از اراضی با اولویت کشاورزی و حفاظت خواهد شد. هدف از انجام این پژوهش شناسایی عوامل و محرک‌های تغییر کاربری های زمین در منطقه تنکابن و به‌کارگیری مدل تحلیلی راهبرد شناسایی تعارضات کاربری زمین (LUCIS)1 در تعیین تعارضات کاربری ها در محدوده موردنظر است. در این پژوهش از روش تحلیلی (آماری- فضایی) در پردازش داده‌ها استفاده شده و با استفاده از تکنیک های تحلیل فضایی، داده ها تحلیل و تلفیق شده اند. پس از تهیه لایه‌های اطلاعاتی و وزن دهی و ترکیب آن‌ها، نتایج نشان داد که اولویت کشاورزی در پهنه فاقد تعارض بیشترین سهم را به خود اختصاص داده است، که پراکنش آن در نیمه غربی و نوار شمالی صورت گرفته، از سوی دیگر پهنه کشاورزی- حفاظت بالغ بر 30 درصد از پهنه نیمه متعارض را در برمی‌گیرد و در کل محدوده پراکنده شده است. در نهایت بر مبنای نتایج به دست آمده راهبردهای مداخله در چارچوب رویکرد مدیریت یکپارچه در جهت کنترل و کاهش تعارضات و ایجاد سازگاری و تناسب بین کاربری‌ها با یکدیگر و توان زمین بارگذاری شده ارائه شده است. تفاصيل المقالة

عوامل افزایش امید به زندگی و کاهش نرخ باروری که باعث سالخوردگی جمعیت می¬گردند از اواسط قرن بیستم در کشورهای توسعه یافته آغاز گردیده و اکنون در کشورهای درحال توسعه هم پدیدار شده¬اند. با توجه به پیامدهای بحران سالمندی پیش رو در کشورمان قطعاً مطالعات حوزه¬ی سالمندی اهمیت ویژه¬ای می¬یابد. در این میان پیوند بین حضورپذیری سالمندان در شهرها و جایگاه محله¬های دوستدار سالمند از اهمیت ویژه¬ای برخوردار می¬باشد. هدف اصلی مقاله¬ی حاضر شناسایی ابعاد مؤثر بر محله¬های دوستدار سالمند و تبیین نظریه¬ای مبتنی بر حضورپذیری سالمندان در محلات با تأکید بر موضوع سالمندی ماندگار در مکان است. در این پژوهش با تأکید بر رویکرد کیفی، از روش نظریه زمینه¬ای در قالب روش اشتراوس و کوربین استفاده شده است. داده¬های تحقیق بر اساس مصاحبه¬های نیمه ساختاریافته با 31 نفر (تا اشباع نظری) از سالمندان سه مرکز توانبخشی روزانه سالمندان رنگین کمان سپید، بزرگان صاحبدل و کلبه¬نور در شهر اصفهان برای مشارکت¬کنندگان دارای سن 60 سال و بالاتر صورت گرفته است. این مطالعه نشان می¬دهد که زمینه¬ی ایجاد محله¬ی دوستدار سالمند، سکونت سالمندان در محلات خود می¬باشد چراکه به¬آن تعلق دارند. به استناد این پژوهش خلق محله¬ی دوستدار سالمند، تحت شرایط علی با بستر نظری پیوند سالمند و محله¬¬ی خود ایجاد می¬شود و با انطباق بر نیازهای سالمندان، پدیده¬ی سالمندی ماندگار در مکان را به همراه دارد. این پدیده شامل زمینه¬های تعاملی رویدادمداری، گذران فراغت، معاشرت¬پذیری و دستر¬س¬پذیری محله برای سالمند است و پیامدهایی چون افزایش مشارکت، فرصت بیان خویشتن و حمایت اجتماعی سالمند را به دنبال دارد. تفاصيل المقالة

تولید فضای شهری، یک مسئله پیچیده و چندبعدی است که در آن فضا به‌عنوان یک محصول اجتماعی و یک عامل سیاسی به‌حساب می آید. در این پژوهش، با استفاده از نظریه کنشگر-شبکه (ANT) که یک رویکرد جامعه‌شناختی برای تحلیل روابط میان کنشگران انسانی و غیرانسانی است، رابطه بین فضا و قدرت در شهر مورد بررسی قرار گرفته است. هدف اصلی این پژوهش، شناسایی و تحلیل شبکه‌های قدرتی (کنشگران) که در تولید فضاهای شهری نقش دارند، است. روش پژوهش، مطالعه موردی است و مورد مطالعاتی آن، اراضی عباس‌آباد تهران است که یکی از بزرگ‌ترین پروژه‌های توسعه شهری در ایران به شمار می‌آید. داده‌های پژوهش از طریق روش‌های مصاحبه نیمه‌ساختاریافته و مشاهده میدانی جمع‌آوری شده و با روش توصیفی-تحلیلی مورد بررسی قرار گرفته‌اند. نتایج نشان می‌دهد که در اراضی عباس‌آباد، دولت و سازمان‌های وابسته به آن، با استفاده از قدرت سیاسی و اقتصادی خود، شبکه‌های قدرت را تشکیل داده و سایر کنشگران را از مشارکت در تولید فضا محروم کرده‌اند. همچنین مشخص شده است که شبکه کنشگران و قدرت در این منطقه، به‌هیچ‌وجه متناسب با نیازها و خواسته‌های شهروندان نبوده و حتی نقش متخصصان و بخش خصوصی در تولید فضا نیز تحت تأثیر امر سیاسی قرار گرفته است. تفاصيل المقالة

مقدمه: توسعه شهر به تولید فضاهای شهری و هردو در هم تنیده با مساله قدرت هستند. ساختارها و فرایندهای قدرت در اغلب مواقع باعث حذف تدریجی گروهها و منافع غیرمتشکل به نفع گروهها و منافع متشکل و مسلط بر منابع می شود. فشار قدرت هایی که هستند مساله زا و خلاء قدرت هایی که نیستند باعث بروز عدم تعادل هایی درجامعه می گردد. تجزیه وتحلیل این روابط قدرت به تصمیم سازان و تصمیم گیران شهری کمک می کند تا راه حل بهتری برای مسائل شهری پیدا کنند. این پژوهش به دنبال تحلیل و سنجش روابط قدرت کنشگران تولید فضای شهری و ارائه راهکار برای حل معادله توزیع قدرت کنشگران و به عبارتی تعادل سازی در سهم های قدرت کنشگران (نظریه سازی برگرفته از تجربه) است. روش‌شناسی تحقیق: کنشگران تولیدفضای شهری موردنظر با مصاحبه نیمه ساخت یافته با روش نمونه گیری گلوله برفی برای دستیابی به خبرگان جامعه هدف و مشاهدات مکرر میدانی و بررسی اسنادی جهت تکمیل و تدقیق شناسایی شده اند. روابط قدرت بین این کنشگران از طریق روش تحلیل جریان با بهره گیری از نرم افزار یوسینت (UCINET) و میزان قدرت کنشگران از طریق روش تحلیل اثرات متقابل با بهره گیری از نرم افزار میک مک (MICMAC) سنجش و تحلیل گردید. قلمرو جغرافیایی پژوهش: محدوده مورد پژوهش، فضای شهری منحصربه فرد و بسیار باارش اراضی عباس آباد به وسعت 554 هکتار واقع در بخش مرکزی کلانشهر تهران است. یافته ها: خروجی تحلیل نرم‌افزارها و تدقیق نتایج، یک سطح‌بندی از میزان ارتباطات و میزان قدرت کنشگران تولید فضای شهری عباس آباد بدست داد که مشخص نمود تعادل در قدرت کنشگران وجود ندارد و شهروندان در پایین ترین سطح تأثیرگذاری قرار داشته و نقش و تأثیرگذاری در هیچ‌یک از مراحل تهیه و تصویب و اجرای طرح نداشتند و نیز بخش خصوصی مستقل نیز در این فرایند حضور ندارد. نتایج: از نتایج و نوآوری‌های این پژوهش 1. استفاده از دو نرم‌افزار میک مک و یوسینت برای شناسایی و تحلیل قدرت کنشگران تولید فضای شهری در یک نمونه مطالعاتی. 2. در حوزه توسعه دانش موجود در برنامه‌ریزی شهری، در راستای شهروندمدارتر شدن تولید فضاهای شهری، با بهره‌گیری از جدیدترین اندیشه‌های اندیشمندان حوزه برنامه‌ریزی شهری و قدرت، پیشنهاد مدل "دولت- فضا- مردم" وتشکیل "نهاد عمومی فضاداران شهری" (اجرایی-عملیاتی) و ارائه نظریه PIUS پیشنهاد است. تفاصيل المقالة