هدف از مقاله حاضر تاملی در چگونگی تعامل و تعاضد صلاح الدین ایوبی با شیعیان اسماعیلی و امامی می باشد. به نظر می رسد اغلب مورخان این دوره، میان اندیشههای بدعتآلود شیعیان اسماعیلی، با عقاید امامیه تمییز قائل شدهاند. بیشتر آنها همچون سبط ابنجوزی، ابنخلکان و غیره، متأثر از عملکرد دوگانه دولت در برابر فرق مختلف شیعه، ضمن ابراز انزجار از عقاید اسماعیلیان و جانب داری از اقدامات ضد شیعی صلاحالدین، در برابر پیروان امامیه و عقاید آنها، با تسامح و انعطاف بیشتری عمل کردهاند. حضور فعال و پررنگ برخی مورخان امامی مذهب این دوره، نظیر قفطی و ابن ابی طی و تعاملات مثبت آنها با دستگاه حاکم، نیز صحت این ادعا را تأیید می کند.صلاح الدین ایوبی (در اواخر سال 565ق/ نیمه 1170م) با تقویت مذهب سنی درصدد تضعیف مذهب اسماعیلی فاطمیان برآمد. او توانست همزمان هم دولت فاطمی را برکنار کند و هم به دعوت دولت خود بپردازد چنانچه در( دهم ذی الحجه ، 565ق/ 25 آوریل م) عبارت حی علی خیرالعمل را اذان حذف کرد و دستور داد تا نام خلفای راشدین را در خطبه‌ها را جایگزین خلفای فاطمی نمایند. همچنین دار الغزل در کنار درب مسجد جامع بنا نمود و آن را به فرقه مالکیه اختصاص داد و به مدرسه القمحیه معروف شد. و دار السعید السعداء را که در ضلع شمالی قصر فاطمی قرار داشت را به خانقاه صوفیه تبدیل کرد و آن اولین خانقاهی بود که در مصر تأسیس شد و مجالس دعا در قصر و دانشگاه الازهر تعطیل شد.( طقوشی، 1374: 35) این تغییرات مذهبی تغییراتی را در انتصاب قاضیان نیز ایجاد نمود و همه قاضیان شیعه اسماعیلیه را برکنار نمود و قاضیان مصری در ماه جمادی الاخر (سال 566ق/1171م )از جمله قاضی صدر الدین ابی القاسم عبدالملک بن عیسی بن درباس المارانی الشافعی را به سمت قضاوت گماشت. از آن زمان مذهب شافعی در مصر مشهور شد. از بارزترین مظاهر تبدیل شدن مذهب به مذهب سنی، انتشار مذهب اشعری بود و صلاح الدین به خاطر تأثیر پذیری از سلاجقه بر این مذهب تعصب داشت. تفاصيل المقالة

همانطور که امروزه مطرح است، علم پزشکی یک شبه رشد و توسعه پیدا نکرده است. این علم به علت تلاش میلیون ها نفر در طول تاریخ بشریت شکل گرفته است. در این بین واقعیت این است که یکی از پرچم داران این مسئولیت مقدس (علوم پزشکی) مسلمانان هستند. مسلمانان در فرازهای از عصر عباسی این علم را بیش از هر تمدن دیگری توسعه داده اند. بنابراین در این مقاله تلاش شده است به برجسته کردن این واقعیت که رنسانس اروپا تا حدی مدیون اختراعات و اکتشافات طب اسلامی دوره عباسیان است پرداخته شود و راه های انتقال این علم از شرق به غرب مورد مطالعه اسنادی قرار گیرد. در پژوهش پیش رو جهت تبیین و تحلیل پیشرفت های دانش پزشکی در عصر عباسی و راه های انتقال آن به مغرب زمین "نظریه پخش" به عنوان چهارچوب نظری کار مبنا قرار گرفته است. بر این اساس مبدأ تأثیر گذار در عرصه دانش طب جهان اسلام در عصر عباسی لحاظ شده و مقصد تأثیر پذیر، تمدن مغرب زمین در نظر گرفته شده و راه ها و کانال های انتقال در کنار موانع آن ذکر شده است. یافته های پژوهش نشان می دهد، دانش پزشکی جز اولین علومی بود که جهان اسلام بر اساس داده های پزشکی ایران، هند و یونان آن را فرا گرفت و سپس به بهترین نحو ممکن آن را توسعه و به جوامع دیگر سرایت داد. تفاصيل المقالة

استفاده از فیل در سپاهیگری قدمتی باستانی دارد . از سلسله‌های سلاطین دوره اسلامی، غزنویان، به دلیل لشکر‌کشی‌های متعدد به سرزمین هند، توانستند از این حیوان به عنوان یکی از ارکان نظامیگری در نبردهای برون مرزی و درون مرزی خود سود ببرند. این پژوهش در نظر دارد با روش توصیفی ‌‌‌‌ـ ‌تحلیلی ویژگی‌های نظامی فیل جنگی را در سپاه غزنویان بررسی نماید. تبیین و تشریح جایگاه و کارکرد فیل در سپاهیگری غزنوی مهم‌ترین مسأله این مقاله است. پرسش این است که سپاه غزنویان از کدام ویژگی‌‌های نظامیگری این حیوان بهره برده‌اند و نقاط قوت و ضعف استفاده از آن در این کارزار‌ها چه بوده است؟یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد که مهم‌ترین ویژگی این حیوان در پیکارها، ایجاد رعب و وحشت با گسستن صفوف سپاه دشمن، پایمال کردن آن‌ها، پشتیبانی سپاه خودی، حمل سلاح و نفرات و ویران کردن استحکامات سپاه دشمن بود. آسیب رساندن به خرطوم و رم‌کردن از بارزترین نقاط ضعف این حیوان در پیکارها بود. اما تأمین خوراک و آب، تیمار و حتی محل نگهداری فیل‌ها از عمده ترین مشکلات بود. تفاصيل المقالة

بررسی تطبیقی سیاست تساهل و تسامح حکومت های آل بویه و فاطمیانچکیده :در قرن های چهارم و پنجم هجری بخش وسیعی از سرزمین های اسلامی توسط حکومت های شیعی، از جمله آل بویه و فاطمیان اداره می شد. این حکومت ها با در پیش گرفتن سیاست تسامح و تساهل ، رواج مراودات علمی بین اندیشمندان با گرایش های دینی و مذهبی گوناگون ، آزادی انجام مراسم دینی و رعایت حقوق اقلیت های مذهبی را در کارنامه خود ثبت نمودند؛ اما واگذاری مناصب بالای حکومتی به اهل کتاب زمینۀ تسلط آنان بر مسلمانان را فراهم ساخت و در بسیاری مواقع موجب ظلم و ستم آنان بر مردم شد. در این تحقیق با روش توصیفی- تحلیلی و با تکیه بر منابع اصلی، سیاست تساهل و تسامح و اثرات آن در دو حکومت مذکور به صورت تطبیقی بررسی شده است.کلیدواژه : تساهل و تسامح، اهل ذمّه، حکومت‌های شیعی، فاطمیان، آل بویه تفاصيل المقالة

یکی از مباحثی که در کتب سده‌های نخستین و میانه اسلامی مطرح بوده هبوط آدم در هند ‌‌‌‌‌‌‌می باشد.‌‌‌‌‌‌‌ شاید بتوان گفت که داستان نخستین انسان‌‌‌‌‌‌‌،‌‌‌‌‌‌‌ یک داستان جهانی است‌‌‌‌‌‌‌.‌‌‌‌‌‌‌ ادیان ابراهیمی به آن پرداخته‌اند و در کتب عهدین و قرآن آمده است. عد‌ه‌ای برآنند که ماجرا را غیر واقعی‌‌‌‌‌‌‌، خیالی و بر گرفته از دیگر فرهنگ‌ها بدانند و برخی هم این اشتراک را دلیلی بر اصالت آن نزد فرهنگ‌ها می دانندکه هر قومی به آن شکل بومی‌ داده است‌‌‌‌‌‌‌.‌‌‌‌‌‌‌ گروه سومی هم وجود دارند و به آن به دیده تمثیل و اسطوره ‌می‌نگرند‌‌‌‌‌‌‌.‌‌‌‌‌‌‌ این تحقیق درنظر دارد با بهره‌‌‌‌‌‌‌گیری از روش توصیفی- تحلیلی‌‌‌‌‌‌‌،‌‌‌‌‌‌‌ جایگاه سرزمین هند را به عنوان سرزمین نخستین انسان‌‌‌‌‌‌‌،‌‌‌‌‌‌‌ در روایات مسلمانان، به ویژه نزد نویسندگان مسلمان ایرانی‌‌‌‌‌‌‌،‌‌‌‌‌‌‌مشخص و بر جسته سازد و کنش و واکنش ادیان ابراهیمی و فرهنگ‌های ملل‌‌‌‌‌‌‌،‌‌‌‌‌‌‌ برسر موضوعات جهان شمولی همانند نخستین انسان را تحلیل نماید و بر این موضوع تأکیدکند که چنین داستانی‌‌‌‌‌‌‌،‌‌‌‌‌‌‌ تک ریشه‌ای و تک بعدی نیست و در شکل‌‌‌‌‌‌‌گیری آن عوامل گوناگونی ایفای نقش کرد‌ه‌اند‌‌‌‌‌‌‌. تفاصيل المقالة

در دوره سلجوقیان اقسام اقطاع عشیرتی، اقطاع دیوانی، اقطاع نظامی، اقطاع دیوانیان و درباریان و اقطاع شخصی وجود داشته است .در اقطاع غیرنظامی، گرچه مقطعان می‌توانستند به قدرت اقتصادی بسیاری دست یابند، اما به دلایل عدیده ازجمله محدویت کمی زمین واگذاری، عدم سکونت دائمی در اقطاع، عدم توانایی تولید ساختارهای مشابه و موازی با حکومت مرکزی، نمی توانستند به تقابل مستقیم با حکومت بپردازند، اما اعطای اقطاع نظامی هرچند در ابتدای این دوره و دوران سلاطینی چون آلب ارسلان و ملکشاه موجب موفقیت سلجوقیان و نگهداشتن امرا و وفاداری آن ها به حکومت مرکزی شد اما به تدریج موجب قدرت گیری اقتصادی و سیاسی امیران مقطع و پس از آن تمایل به افزایش و توسعه قدرت سیاسی در آنان گشت و ضعف نظامی و سیاسی حکومت مرکزی را باعث‌شد. امیران مقطع تا بدانجا پیش رفتند که شروع به سرکشی و تمرد نسبت به مقام سلطنت شدند. در جنگ‌های جانشینی بین ملک‌های سلجوقی، در ظاهر از قدرت نظامی خود در حمایت از ملک‌های مدعی سلطنت برمی آمدند اما در نهان در جهت تسلط بر ساختار سلطنت و هدایت و رهبری امور مربوط به سلطنت نه تنها ملک‌های دلخواه را برتخت می نشاندند و دیگری را عزل می نمودند بلکه حتی تا قتل سلاطین پیش رفتند و موجب اضمحلال سلطنت سلجوقیان شدند. تفاصيل المقالة

از جمله آثار تمدنی مهم متاثر از اسلام، پزشکی در قالب آموزه‌هایی است که به طب اسلامی موسوم است. دورۀ عباسی به عنوان دورۀ طلایی جهان اسلام، در علوم مختلف از جمله طب شاهد تغییر و تحولات عمده‌ای بود .در نتیجۀ اقبال خلافت عباسی به طب، استفاده از متون طبی به زبان‌های مختلف علمی آن روزگار از جمله میراث پزشکی یونان و روم بود که در قالب ترجمه‌های متعدد به جهش قابل توجه طب اسلامی انجامید. از سویی درتلاش خلافت اسلامی جهت توسعۀ قلمرو نفوذ خود، به مرور سیطرۀ طب اسلامی در کشورهای اروپایی با تدریس و ترجمه آثار دانشمندان مسلمان از جمله رازی و ابن سینا را در پی داشت. مقالۀ حاضر تلاش می‌کند روند اثرگذاری طب اسلامی دورۀ عباسی را بر تمدن مغرب زمین مورد بررسی قرار دهد. با طرح این سوال اصلی که طب اسلامی دورۀ عباسی چه ویژگی‌هایی داشته و تاًثیرات خود بر تمدن مغرب زمین را چگونه اعمال کرده است؟ روش پژوهش مقاله نیز مبتنی بر تحقیق توصیفی و تحلیلی با شیوۀ کتابخانه‌ای است. نتیجۀ حاصل از پژوهش نیز حاکی از این نکته است که دورۀ خلافت اسلامی نه تنها از ادوار درخشان بالندگی این رشته از علوم است، بلکه نقطۀ اوجی از نفوذ و قلمروی گستردۀ علمی جهان اسلام در مغرب زمین به شمار می‌رود. تفاصيل المقالة

سلجوقیان که خود یکی از قبایل 22 گانه اُغُزهای ترکمن بودند، با ائتلاف و اتحاد بین قبایل ترکمن و ایلات ترک به مرزهای شرقی خلافت عباسی هجوم آوردند و اولین حکومت قبیله‌ا محور را در دوره اسلامی بنیان گذاردند. به همین سبب آنها نقش ویژه‌ای برای ترکمنان و ترکان در تشکیلات نظامی خود قائل شدند. هدف این پژوهش، شناخت و بررسی نقش قبایل مختلف در ارکان سپاه سلجوقیان است. روش پژوهش به شیوه تاریخی و توصیفی-تحلیلی در چارچوب نظری نظام و هویت مبتنی برقبیله‌ است. پس از توصیف هجوم قبایل ترکمن و ترک به‌ویژه از قرن چهارم و از بین رفتن مرزهای شرقی ایران به تحلیل نقش هرکدام از قبایل در ارکان سپاه سلجوقی پرداخته شد و این نتیجه به‌دست آمد که پس از تأسیس حکومت سلجوقیان و همکاری ایرانیان با آنها در اداره حکومت، به‌تدریج نقش قبایل ترکمن و ترک در سپاه سلجوقیان کم شد و جای آن‌ها را سواره‌نظام تعلیم‌دیده از غلامان ترک گرفت. این قضیه به همراه افزایش قبایل ترکمن و ترک در این دوره در بسیاری از نواحی ماوراءالنهر و خراسان بزرگ و به‌علاوه روحیه سرکش امرای ترکمن موجب بروز تقابل میان حکومت مرکزی و قبایل شد که در نهایت موجب تضعیف و سرنگونی حکومت سلجوقیان توسط قبایل ترکمن اُغُز گشت. تفاصيل المقالة