ایرانیان و ارمنیان در درازنای تاریخ، حدود شانزده قرن در همسایگی یکدیگر زیسته‌اند و در این مدت زمان طولانی با یکدیگر تبادل سیاسی و فرهنگی بسیار داشته‌اند. تأثیر فرهنگ ایرانی که از زمان تسخیر ارمنستان به دست هوخشتره، پادشاه ماد در سال 600 پیش از میلاد آغاز شد، سده‌ها بعد در دورة هخامنشیان و سلوکیان نیز ادامه یافت تا اینکه در دورة اشکانیان با تأسیس سلسلة آرشاکونی که شاخه‌ای از اشکانیان ارمنستان بودند به اوج خود رسید. این تأثیر فرهنگی با پذیرش مسیحیت در قرن سوم و به دنبال آن استقرار آیین مسیح به عنوان دین رسمیِ سرزمین ارمنستان قدری کمرنگ شد، ولی فرهنگ ایرانی آن چنان در آن سرزمین پایدار و ریشه‌دار بود که تأثیر آن را تا به امروز نیز می‌توان در زندگی ارمنیان به روشنی مشاهده کرد. این مقاله بر پایه روش تحقیق کتابخانه‌ای تدوین شده و هدف از تألیف آن پاسخ به این سؤال بوده که آیا تأثیر فرهنگ ایرانی بر فرهنگ ارمنی تأثیری ایستا و موقتی بوده است و یا پویا و ماندگار؟ نگارنده در این مقاله کوشیده است با نگاهی به طبقات اجتماعی ارمنستان، ایزدان ایرانی و ارمنی،‌ و بررسی وام‌واژه‌های ایرانی در زبان ارمنی حدود و ثغوری برای این تأثیرات فرهنگی ترسیم کند.

Manuscript profile

اصطلاح هلنیسم (یونانی‌مآبی) نخستین بار از سوی یوهان گوستاو درویزن، مورّخ و سیاستمدار آلمانی قرن نوزدهم مطرح شد. از آن زمان تاکنون، این اصطلاح و دیدگاه‌های گوناگون برخاسته از آن محلّ بحث و مناقشۀ بسیار بوده‌ است. به عقیدۀ درویزن، هلنیسم پدیده‌ای بود که در اثر فتوحات و لشکرکشی‌های اسکندر به کشورهای مشرق‌زمین، و از تأثیر و تأثر فرهنگ یونانی و فرهنگ ملت‌های مغلوب پدید آمده بود. اعتقاد به تأثیر گسترده و همه‌جانبۀ فرهنگ هلنیستی در دورۀ اشکانی در ایران و ارمنستان از مسائل بحث‌انگیزی است که همواره از سوی پژوهشگران غربی به‌گونه‌ای بسیار اغراق‌آمیز مطرح شده است. با این حال، به‌تازگی نشانه‌های تغییر در تاریخ‌نگاری دورۀ اشکانی پدیدار شده است. این امر به دلیل نقد منابع و متون مؤلفان کلاسیک است و به‌تدریج به سوی اصلاح نگرش‌های سدۀ نوزدهم پیش می‌رود. نگارندگان این مقاله کوشیده‌اند با بررسی اجمالی پیشنیۀ اصطلاح هلنیسم و سپس جستجوی ردپای این فرهنگ در دورۀ اشکانیان به ارزیابی و نقد این تفکّر بپردازند. Manuscript profile