چکیده : تاریخ اجتماعی اسلام به عنوان گرایشی نو در بررسی تاریخ گذشته ، تلاش می کند تا به دوران زندگی مردم و گرایش های فکری آن ها توجه کند . در این گرایش برای بررسی زندگی اجتماعی مردم از دانش هایی مانند تاریخ اقتصادی ، تاریخ مشاغل ، تاریخ فرهنگی و غیره در جامعه بهره گرفته می شود . در این مطالعات مؤلفه، پیشه مردم و مشاغل آن ها به عنوان رکن اصلی حیات اجتماعی و اقتصادی در جامعه ، از اهمیت خاصی برخوردار است . روش این جستار به صورت تاریخی ، توصیفی - تحلیلی می باشد . پرسش اصلی این تحقیق مبنی بر این مطلب است که سعی دارد ، ضمن بررسی این مقوله ، از تاریخ اجتماعی دولت عباسیان ، به عنوان بخش مهمی در امور دیوانی ، اهمیت سه پیشه ( کتابت ، نساخ و صحافی ) و مشارکت شیعیان در رونق و شکوفایی مشاغل اداری ، فرهنگی و علمی در اقتصاد جهان اسلام در عهد اول و دوم دولت عباسی در عراق تا چه حدی بوده است ؟ نتایج این بررسی با توجه به منابع موجود نشان می دهد که در دوران عباسیان ، پایگاه اجتماعی نساخان و کاتبان شیعه در دربار تقریبأ فزونی گرفت و گذشته از نفوذ در امور مالی ، به تدریج آن ها توانستند به درون دربار خلافت نیز راه یابند . در فاصله وزارت فضل بن سهل ، وزیر مأمون تا دوران مقتدر ( 295 – 320 هـ ) کاتبان شیعه شایسته ای اداره امور را به دست گرفتند و در این میان عده ای پیشه و شغل کتابت و وزارت را حتی با هم انجام می دادند . خاندان فرات و ابن جراح کاتبان شیعه عراق و خاندان وهب ، آل حبیب و ابن واضح یعقوبی در سده های سوم و چهارم هجری از آن جمله هستند . Manuscript profile

نسخه‌های خطی فراوانی از قرآن کریم در گنجینه مصاحف آستان قدس رضوی موجود است که از بین آن‌ها تعداد 1084 نسخه را متعلق به دوره سلجوقی ذکر کرده‌اند؛ اما مشکل این است که اطّلاعات روی شناسنامه آنهاصحیح نبوده ومعمولاًکاتب، مرام فکری کاتب، تاریخ کتابت، محل کتابت، ویژگی‌های ترجمه ای وقرآن آرایی، آنهامشخص نیست واین امر استفاده مطلوب ادبی فرهنگی هنری ومذهبی ازاین مصاحف رادچارمشکل می‌نماید، بنابراین اغلب این قرآن هاازاین بابت مهجور هستندولازم است به آثار مذکور بارویکردی علمی نگریسته شودتادرپرتوآن استفاده لازم دستوری، ادبی، گویشی، وحتی اعتقادی وکلامی ازاین سرمایه‌های فرهنگی تاریخی حاصل شودزیرا این قرآن هادرزمان هاومکان های مختلف وباطرزفکر مختلف مذهبی نوشته شده و طبعاًبه طورناخوداگاه نقشی اززمینه فکری واعتقادی خود رادراین ترجمه هابه جای گذاشته‌اند. قرآن شماره 58 آستان قدس رضوی یکی از نسخه‌های قرآنی باویژگی های مذکوراست که نگارنده دراین مقاله سعی داردضمن تصحیح آن ،زمان کتابت وترجمه، مکان کتابت، شاخصه‌های ترجمه ای و قرآن آرایی آن رامعین وباویژگی های قرآن آرایی وترجمه عصر سلجوقی تطبیق نماید. به نظرمی رسداین قرآن بین سال‌های 450-430 هجری درحوزه زبانی وقران آرایی خراسان وتوسط کاتب ومترجمی باافکاروعقاید شیعی، کتابت وترجمه شده باشد. Manuscript profile

جهان اسلام در قرن هفتم به‌دلیل اختلافات داخلی و تهاجمات خارجی صلیبیان و مغولان، در حالی‌که سرزمین‌های زیادی از مناطق شرق اسلامی چون ایران، عراق، سوریه و نوار ساحلی دریای مدیترانه را از دست داده تا آنجا که دشمن به نزدیک دروازه‌های مصر رسیده بود، فاجعه‌آمیزترین دوران انحطاط خود را تجربه می‌کرد. در چنین اوضاع بحرانی که بلاد اسلامی، بدون حکومت مرکزی و وحدت ملی بودند، حکومتی به‌نام ممالیک بحری ترک‌نژاد بر ویرانه‌های دولت ایوبی در مصر تأسیس گردید که موازنه قدرت را به نفع مسلمانان تغییر داد و حاکمیت مقتدر اسلامی را تثبیت نمود؛ اما پرسش این است که چه عواملی در استقرار حاکمیت ممالیک بحری، نقش داشته‌اند؟ تحقیقات نشان می‌دهد، قطز با برخورداری از کفایت مدیریتی و تدبیر سیاسی و شهامت نظامی به اصلاح امور داخلی و توجیه قوای نظامی و بسیج امکانات پشتیبانی و طراحی عملیات برون مرزی پرداخت که با پایداری تحسین برانگیز در میدان جنگ، توانست شکست غیر منتظرانه‌ای را بر مغولان در نبرد عین جالوت وارد نماید و موجب حفظ مظاهر تمدنی مصر از هرگونه تعرض گردد. این اقدامات متهورانه، ضمن ایجاد روحیه شهامت و خودباوری در مسلمانان برای ادامه مقابله با مغولان و صلیبیان، زمینه ایجاد وحدت بین مصر و شام و انتقال کامل قدرت از ایوبیان به ممالیک و ایجاد امپراطوری واحد مملوکی با مرکزیت مصر به‌عنوان مرکز جهان اسلام را فراهم آورد. اهمیت پژوهش مزبور در این است که بررسی عوامل موفقیت یک حاکم در مصر و شام می‌تواند الگوی مناسبی برای سران منطقه در مقابله با بحران‌های جاری ساخته دست تکفیری‌ها و سلفی‌ها باشد. قابل ذکر است این پژوهش به‌روش توصیفی تحلیلی با استفاده از منابع معتبر کتابخانه‌ای انجام گرفته است. Manuscript profile

پوشاک به عنوان یکی از مهم‌ترین جنبه‌های دیداری هر فرهنگ، بارزترین نماد فرهنگیِ اقوام و ملل است که می‌تواند در پیگیری تأثیر و تأثر فرهنگ‌ها نقش تعیین‌کننده‌ای داشته باشد. گسترۀ جغرافیایی اسلام در سرزمین‌هایی با تفاوت‌های فرهنگیِ بسیار، اهمیت و لزوم پرداختن به موضوع پوشاک را در دیار اسلام آشکار می‌سازد.ابن‌بطوطه در سفرنامۀ خود ضمن پرداختن به طیف وسیعی از مسائل مختلف همچون اقتصادی،‌ اجتماعی...، اشاراتی نیز به مقولۀ پوشاک در قالب لباس، عمامه، پارچه آگاهی ذکر جنس و رنگ آن دارد. وی طی سفر خود غالباً با شاهان و درباریان در ارتباط بوده و از نقش تعیین‌کنندۀ پوشاک درباری سخن گفته است. با این وجود نسبت به زندگی اجتماعی عوام بی‌تفاوت نبوده و به شرح امور اجتماعی این قشر نیز پرداخته و اشاراتی به پوشاک مردم برخی مناطق داشته است.نوشتار حاضر سعی دارد به مطالعۀ مقوله‌های‌ محوری پوشاک در این سفرنامه از طریق ‌گزاره‌یابی و مفهوم‌یابی گزاره‌ها با رویکرد توصیفی_تحلیلی و بهره‌مندی از مستندات کتابخانه‌ای بپردازد. آنچه در رابطه با پوشاک در این سفرنامه حائز اهمیت است، توجه بیشتر ابن بطوطه به پوشاک درباریان و افراد خاص نسبت به مردم عادی است. Manuscript profile

تن‌پوش هر قوم، یکی از نمادهای فرهنگی آنان محسوب می‌شود که سرپوش از این میان، مشخّص‌ترین آنهاست. منطقۀ شمال خراسان به علّت سکونت اقوام گوناگون کُرد، تُرک، تات و ترکمن، تنوّع فرهنگی خاصی دارد؛ از مؤلّفه‌های آن، پوشش مردان این منطقه است. نوشتار حاضر درصدد مطالعه طرح، رنگ و جنس سرپوش مردان کُردکُرمانج و ترکمن ساکن در این منطقه است. روش تحقیق توصیفی‌ـ تحلیلی و با بهره از شیوه گردآوری کتابخانه‌ای است که در صورت لزوم به مصاحبه شفاهی با افراد آگاه و متخصّص در زمینه پوشاک،پرداخته است. نتایج پژوهش نشانگر این است که سرپوش این دوقوم اسامی خاص محلی دارد؛ آنها معمولاً از عرق‌چین منقّش ‌ با طرح‌های متفاوت و رنگ‌های قهوه‌ای، شیری و سیاه از جنس پشم استفاده می‌کنند. برخی از سرپوش‌ها چون صله (سله)وتلپک، توسط مردان ترکمن به‌کار می‌رود و دستمال مورد استفاده مردان کُردکُرمانج است.به طور کلی سرپوش‌ها از نظر طرح، رنگ و جنس شبیه به‌هم هستند و بیشتراز نظر نوعِ تزیین و نام‌گذاری باهم تفاوت دارند. Manuscript profile

اصناف در مبارزات انقلاب مشروطیت در کنار دیگر کنشگران اجتماعی و سیاسی مشارکت داشتند. تحقیقاتی که در مورد عاملین انقلاب مشروطیت انجام گرفته بیشتر به نقش و جایگاه روحانیان، روشنفکران و بازرگانان پرداخته است و نقش عاملیت نهاد اصناف چندان مورد توجه قرار نگرفته است شناخت این نقش برای تجزیه و تحلیل علل پیدایش و پیروزی مشروطیت ایران ضروری به نظر می رسد. در نظامنامه نخستین انتخابات مجلس شورای ملی شش قشر اجتماعی از جمله اصناف حق انتخاب شدن داشتند و 53 درصد ازکرسی های نمایندگی پایتخت به اصناف اختصاص یافته بود، با توجه به این گزاره سؤال اصلی پزوهش این گونه مطرح می شود که چرا و چگونه اصناف به چنین جایگاهی رسیدند که به تنهایی بیشتر از مجموع پنج طبقه اجتماعی مهم دیگر در مجلس دارای کرسی نمایندگی بودند؟ این فرضیه مفروض است که اصناف در دوران مبارزات انقلاب مشروطیت حضوری گسترده وتأثیرگزار داشته اند و به دلیل برخورداری از سازمان، دارای انسجامی نهادی بوده و به صورت سازماندهی شده و هماهنگ عمل کرده بنابراین نقشی اصلی در پیروزی مشروطیت داشته اند. Manuscript profile